Katarzyna Szczecina

Uczniowie i ich życie w czasach międzywojennych

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku w Skoczo­wie działały tylko szkoły niemieckie: ludowa męska i żeńska oraz wydziałowa. Karol Kreisel, dyrektor niemieckiej męskiej szkoły ludowej i wydziałowej wraz z Józefem Kożdoniem, kie­rownikiem szkoły „na Kępie”, prowadzili w Skoczowie działa­nia zmierzające do germanizacji szkolnictwa i miasta. W 1919 roku Karol Kreis został usunięty ze swojego stanowiska ze względu na wrogie poczynania w stosunku do nowych władz. Do roku 1919 Skoczów nie posiadał szkoły polskiej.

Zorganizowanie polskiej szkoły po przyłączeniu czę­ści Śląska Cieszyńskiego do odradzającej się Rzeczypospoli­tej nie było łatwe. Administrację szkolną sprawowała najpierw Komisja Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, a po objęciu przez Polskę części Górnego Śląska szkolnictwo oddano organo­wi oświatowemu — Śląskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu. Dekret Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 roku wprowa­dzał obowiązek szkolny w zakresie szkoły podstawowej dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym od 7 do 14 lat. W czerw­cu 1920 roku wydano ustawę o tymczasowym ustroju władz szkolnych. Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Pu­blicznego powierzono kierownictwo naczelne i nadzór nad wychowaniem publicznym. Stworzono okręgi szkolne, na czele z kuratorami mianowanym przez Naczelnika Państwa. Okręgi szkolne były drugą instancją, z kolei pierwszą stano­wiły inspektoraty szkolne, które nadzorowały i opiekowały się szkołami powszechnymi czy przedszkolami. Pierwszym inspektorem szkolnym w powiecie cieszyńskim został mia­nowany Karol Buzek, nauczyciel Seminarium Nauczyciel­skiego w CieszynieBobrku. Dzięki staraniom dr. Mariana Schenkera, księdza Jana Mocko i Jerzego Macury, Komisja Szkolna Księstwa Cieszyńskiego nakazała w październiku 1919 roku utworzenie w Skoczowie polskiej szkoły.

Założenie Gimnazjum

W 1919 roku zawiązał się Komitet Obywatelski na czele z ks. Mocko. Postanowiono o założeniu polskiego gimnazjum. Zyskując dostateczną ilość zgłoszeń uczniów, Komitet zwrócił się do Komisji Szkolnej Księstwa Cie­szyńskiego z prośbą o założenie szkoły średniej w Sko­czowie. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego wyrazi­ła zgodę na założenie takiej placówki. Komisja Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, na podstawie rozporządzenia z dnia 17 lipca 1919 roku L.3669/3, przystąpiła do otwarcia Pań­stwowego Gimnazjum Realnego w Skoczowie. Rok szkolny rozpoczął się 1 października 1919 roku. Kierownictwo placów­ki powierzono profesorowi Franciszkowi Wojnarowi. Program nauczania dostosowano do programów Ministerstwa Wy­znań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie. Do pierwszej klasy przyjęto 60 uczniów i utworzono z nich dwa oddziały. Z powodu słabej frekwencji i braku pomiesz­czeń Komisja Rządowa Śląska Cieszyńskiego rozporządze­niem z dnia 11 maja 1921 roku L. 360 zarządziła likwidację gimnazjum w Skoczowie z końcem roku szkolnego 1920/1921 i przeniesienie placówki do Bielska.

Statystycznie

Szkoła niemiecka miała do dyspozycji starą szkołę, uprzednio żeńską, przy ulicy Bielskiej 7 z siedmioma klasami koedukacyjnymi. Dyrektorem został Franciszek Golyschny.

Ilość dzieci w roku szkolnym 1919/1920 wynosiła 58. Według narodowości byli to sami Polacy, w tym 56 katolików, ewangelików — 2. Pochodzenie społeczne: inteligencja — 6, rolnicy — 27, rzemieślnicy i kupcy — 19, robotnicy i służ­ba — 6. W roku szkolnym 1920/1921 zanotowano 72 dzieci. Według narodowości — Polacy, w tym 70 katolików i dwóch ewangelików. Pochodzenie społeczne: inteligencja — 7, rol­nicy — 35, rzemieślnicy, kupcy — 22, robotnicy, służba — 8.

Wpisy i opisy szkolne w 1919 roku dały następujący wy­nik: do polskiej szkoły ludowej i wydziałowej zgłosiło się 227 dzieci, do szkoły niemieckiej, razem z dwoma klasami wydzia­łowymi — 435 dzieci. Według wyznania było: dzieci katolic­kich — 238, ewangelickich — 8, żydowskich brak.

Trudne pierwsze kroki

Początki polskiej szkoły w Skoczowie nie były łatwe ze względu na brak lokali, nauczycieli i podręczników. Do szko­ły polskiej ludowej przydzielono dwóch urlopowanych ofice­rów nauczycieli — Gustawa Morcinka i Zbigniewa Kołodzieja oraz nauczycielkę Koskówkę. Dyrektorem niemieckiej i pol­skiej szkoły został tymczasowo Jerzy Wojnar, a w 1920 roku jego miejsce zajął Jan Żebrok. Mimo początkowo ogromnych trudności, udało się nauczycielom wyrównać braki w wy­kształceniu w języku polskim u kształcących się dzieci.

Budynek, w którym została pomieszczona szkoła lu­dowa i wydziałowa wybudowano w latach 1902-1903. We wrześniu 1903 roku oddany go do użytku. Budową kierowa­li właściciel firmy budowlanej Stritzki ze Skoczowa i Dostal z Cieszyna. Koszty wybudowania budynku wyniosły około 160,00 koron. Resztę kosztów budowy pokryła subwencję ze Śląskiego Wydziału Krajowego w Opawie w kwocie 50,000 koron. Pozostałe koszty pokryła gmina1.

Rok szkolny 1919/1920 zakończono uroczystym wy­stępem młodzieży szkolnej, która w sali kina, w obecności licznie zebranych rodziców odegrała dwie sztuki, odśpiewała pieśni polskie i wygłosiła kilka wierszy.

W następnym roku szkolnym 1920/1921 Komisja Szkol­na w porozumieniu z Komisją Rządową Śląska Cieszyńskie­go wydała rozporządzenie z dnia 31 sierpnia 1920 roku L.I. 1538-1 w sprawie opisów i wpisów dzieci szkolnych w obo­wiązkowym wieku szkolnym, według którego dzieci z językiem ojczystym polskim mają być zapisane tylko do polskich szkół. Dzieciom innych narodowości pozostawiono wolny wybór. Rozporządzenie miało na celu zapobiec dalszej germanizacji dzieci polskich w szkołach niemieckich. Również dzięki rozpo­rządzeniu szkoły polskie w Skoczowie poszerzały swoją dzia­łalność, a niemieckie zaczęły się stopniowo wyludniać.

Statystycznie raz jeszcze

Według opisów szkolnych na rok 1920/1921 do szkoły polskiej ludowej zapisano 369 dzieci, do szkoły wydziałowej 44. Według wyznania katolików w szkole było 324, ewangelików — 88 i jedno dziecko żydowskie.

Następny rok według rozporządzenia wpisów i opi­sów szkolnych z lat 1921/1922, przyniósł następujące wy­niki: do szkoły polskiej ludowej i wydziałowej zapisano 493 dzieci. Natomiast do szkoły niemieckiej 207. Przy szkole lu­dowej utworzono klasy równoległe tzw. „paralelki”. Polska szkoła wydziałowa uzyskała trzecią klasę, z kolei niemiecka przestała istnieć. Placówkę ludową zredukowano do sześciu klas i umieszczono w starym budynku.

Kolejne opisy szkolne na rok 1922/1923 dały nastę­pujący wynik: do szkoły ludowej zapisano 492 dzieci, do nie­mieckiej 180, w tym katolików było 369, ewangelików 122 i dwoje dzieci żydowskich. Szkoła ludowa liczyła 14 klas — 5 klas ludowych z pięcioma paralelkami i 3 wydziałowe z paralelką. W ciągu roku zamknięto w szkole ludowej jedną paralelkę z powodu braku nauczycieli. Szkołę niemiecką zre­dukowano do pięciu klas.

W kolejnych latach następował wzrost liczby dzieci uczęsz­czających do polskiej szkoły ludowej i wydziałowej. W roku szkol­nym 1923/1924 liczba dzieci wyniosła 465, w szkole niemiec­kiej — 160 dzieci. W roku szkolnym 1924/1925 liczba dzieci w szkole polskiej wyniosła 461. W roku szkolnym 1932/1933 wyniosła 770 dzieci2. Szkoła niemiecka w 1925 roku liczyła 101 dzieci, w roku 1926 — 85, w roku 1927 było 70 dzieci, w 1928 było 72 dzieci, w 1929 dzieci było 28, a w 1930 — 19.

Podział

Ciągła wzrastająca liczba dzieci uczęszczających do szko­ły polskiej i spadek liczby dzieci uczęszczających do szkoły niemieckiej spowodował, że szkoła niemiecka w roku 1930 została zamknięta. W tej chwili likwidacji szkoły niemiec­kiej i skupienia wszystkich dzieci w szkole polskiej, dyrektor szkoły Żebrok starał się, aby szkołę podzielić na dwie odrębne, każdą w innym budynku. Z dniem 1 lutego 1933 roku władze szkolne w budynku przy ulicy Bielskiej otworzyły sześciokla­sową szkołę powszechną mieszaną, której kierownikiem zo­stał Rudolf Kukucz.

Nowa ustawa szkolna wprowadziła odrębny tryb szkół wydziałowych. Dotychczasowa klasa pierwsza wydziałowa zamieniona została na szóstą klasę i wprowadzony został do niej program ośmioklasowej szkoły powszechnej. W związku ze zmianami grono pedagogiczne i Wydział Gminny wystą­pili z wnioskiem, aby szkołę na ul. Mickiewicza nazwać im. Marszałka Piłsudskiego, a szkołę nr 2 na ul. Bielskiej — im. Ignacego Paderewskiego.

Szkoła przez lata funkcjonowania w dwudziestoleciu międzywojennym w Skoczowie udzielała się kulturalnie wy­stawiając przestawienia teatralne, organizując festyny szkolne, obchody narodowe i jasełka, które były wystawiane co rok na Święta Bożego Narodzenia3.

Skoczowskie zuchy

Harcerstwo w Skoczowie zaczęło się tworzyć w latach 1930-1932 pod wpływem Ośrodka Harcerskiego na Buczu w Górkach Wielkich i Ośrodka Zuchowego w Nierodzimiu, prowadzonych przez Aleksandra Kamińskiego. Wcześniej ist­niały „dzikie” zastępy harcerstwa. W listopadzie 1931 roku po­wstał próbny zastęp pod opieką harcmistrza Komendanta Ośrodka na Buczu Stefana Szeletyńskiego. Twórcą zorgani­zowane harcerstwa w Skoczowie był nauczyciel szkoły po­wszechnej Paweł Tendera.

Rozkazem Komendanta Hufca Cieszyn z dnia 15 wrze­śnia 1932 roku została powołana z dniem 8 września I Drużyna Harcerzy rozszerzona z zastępu próbnego. I Drużynę Harcerską im. Pawła Stalmacha powołano przy szkole powszechnej nr 1. Drużynowym został Paweł Tendra, opiekunem — dyrektor szkoły Jan Żebrok. Obok Drużyny męskiej powstała Druży­na Hercerek im. Marii Konopnickiej. Gromada zuchowa, któ­rą prowadził Stanisław Broda powstała, rozkazem z dnia 28 września 1933 roku. W 1938 roku została założona II Dru­żyna Harcerzy im. Karola Miarki, z Józefem Stecem na czele. W ten sposób idea harcerska objęła młodzież ze szkoły nr 2. Drużyny rozwijały swoją działalność prowadząc różnego ro­dzaju zajęcia — chłopcy uczyli się majsterkowania, dziewczyn uczono wiedzy gospodarczej. Na zbiórkach uczono piosenek, wierszy. W okresie letnim organizowano obozy letnie i kursy, na których poprzez różnorakie ćwiczenia, młodzież nabywała sprawności fizycznej4.

Czas wolny

Czas wolny dzieci i młodzieży w okresie letnim nie zawsze był okresem wypoczynku i wakacji. Niewiele dzieci i młodzieży ze Skoczowa wyjeżdżało na wakacje, część musiała pracować na roli i pomagać swojej rodzinie w prowadzeniu gospodarstwa, przy żniwach, robotach polowych i wypasie bydła. Dzieci, które nie musiały pracować szukały dla siebie formy spędzania czasu wolnego, a tego nie brakowało w Sko­czowie. Dzieci udzielały się w harcerstwie, które w Skoczowie zaczęło się tworzyć w latach 30. Pierwszy obóz zorganizowa­no w lipcu 1936 roku w Brennej, pod komendą podharcmi­strza Pawła Tendery i Karola Urbańczyka.

W upalne dni spędzano czas nad rzeką Wisłą. Jan Że­brok, tak opisuje spędzanie czasu nad rzeką: „Nastała większa swoboda w ubieraniu się przy kąpieli w rzece Wiśle w od­powiednie kostiumy kąpielowe tak dla mężczyzn jak i dla kobiet i kąpanie się wspólne gdzie im się podobało. To wy­wołało liczne protesty ze strony Stowarzyszenia Niewiast Katolickich. Na skutek tego ks. Mocko, który już wtedy był burmistrzem i który też uważał opisany stan za niemoralny, kazał sporządzić 2 tablice, przybić na słupach i umieścić jed­ną z napisem: „Miejsce kąpieli dla mężczyzn” na brzegu rzeki, gdzie było dość głęboko, a na drugą o jakich 150 kroków dalej z napisem „Miejsce kąpieli dla kobiet”, w miejscu, gdzie było płyciej. Po kilku dniach jakiś spryciarz dopisał na drugiej ta­blicy (tej kobiecej) słowa „i dla ks. burmistrza”5.

Inną formą spędzania czasu wolnego, ale również kształ­towanie dzieci i młodzieży było uprawianie sportu poprzez granie w różnego rodzaju gry zespołowe np. w piłkę nożną. Budowę stadionu w Skoczowie zainicjował nauczyciel Szko­ły Wydziałowej i Ludowej — Rudolf Kukucz w 1931 roku. Na czele Komitetu Budowy Boiska Sportowego dla Młodzieży stanął emerytowany generał Karol Kasperlik. W 1932 roku przystąpiono do budowy boiska i trybun. Uroczyste otwarcie sta­dionu sportowego Związku Strzeleckiego nastąpiło w czerwcu 1933 roku. Stadion posiadał boisko, strzelnicę, szatnię, bieżnię, kort tenisowy, place do gry w koszykówkę i siatkówkę. Przy okazji otwarcia stadionu odbyły się zawody lekkoatletyczne, rozgrywki koszykówki i piłki siatkowej.

Piłka ponad wszystko

Pierwszy mecz piłki nożnej na nowym stadionie6 w 1933 roku nie był pierwszym, który rozegrano. Na początku XX wie­ku powstawały tzw. „dzikie” drużyny piłkarskie. Młodzież sko­czowską nauczyli grać żołnierze z Włoch, którzy przebywa­li na tych terenach podczas Plebiscytu, trenując w wolnych chwilach żołnierze na nieczynnym targowisku. Gdy wyjechali w 1921 roku, sprzedali młodym kilka piłek do grania. Od tego czasu odbywały się regularne mecze. Na wiosnę 1922 roku powstały dwie „dzikie” drużyny piłkarskie. Pierwsza drużyna o nazwie „Syberia” złożona była z młodzieży robotniczej, za boisko obrano sobie tereny Wisły — poniżej Trytonu. Druga drużyna, złożona z chłopców z rodzin rzemieślniczych, na­zwała swój zespół „Stare Miasto” i ćwiczyła na łące w pobliżu ogrodnictwa Króla (dzisiejszy dworzec PKS).

W czerwcu 1922 roku powstała trzecia drużyna o na­zwie Klub Sportowy Skoczów, którą tworzyła młodzież z rodzin skoczowskich kupców i inteligencji. Klub na boisko wybrał plac przy ulicy Targowej. Jest to początek zorganizowanego ruchu sportowego. Prezesem Klubu został Wiktor Pawlik, klub skupiał sympatyków sportu. Aktywność rozwinęła sekcja pił­ki nożnej, której kierownikiem technicznym był Jan Drabina. W wyniku scalenia drużyn powstał pierwszy w historii miasta klub sportowy o nazwie Skoczowski Klub Sportowy. Nowo wybrany prezes klubu, w 1927 roku Rudolf Kukucz, tchnął nowe życie w działalność i w 1931 roku zainicjował budo­wę Stadionu Sportowego dla Młodzieży, który został otwar­ty w 1933 roku. W 1933 roku Klub zmienił nazwę na Klub Sportowy Związku Strzeleckiego. Wokół stadionu zorgani­zowano życie sportowe Skoczowa. Rozgrywano mecze piłki nożnej, koszykówki, siatkówki, działał kort tenisowy7.

Zimowe sporty rozwijały się w ramach utworzone­go w 1930 roku Koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, podporządkowanego Oddziałowi w Cieszynie. Pierwszy Za­rząd Koła w Skoczowie przedstawiał się następująco:

Prezes — dr Karol Kisza,

Wiceprezes — mgr Franciszek Olszak,

Członkowie zarządu — Emil Bukowski, Jan Buzek, Wła­dysław Jamroz, Aleksander Krpec, Antoni Michalski, Paweł Tendera, Jerzy Wojnar. Skład ten pracował do wybuchu drugiej wojny świa­towej. Działalność skupiała się na organizowaniu wycie­czek górskich i narciarskich w rejony: Beskidów Śląskich i Zaolziańskich, Tatr, Beskidów Wschodnich czy Zachodnich. W 1933 roku zawiązano sekcję narciarską i przystąpiono do wybudowania skoczni w Skoczowie i Brennej. Sekcja liczyła około 312 osób8.

Artykuł stanowi fragment pracy magisterskiej

 Katarzyny Szczeciny zatytułowanej

Miasto Skoczów w latach 1918-1939.

Kalendarium pochodzi z „XVI Kalendarza Miłośników Skoczowa” 2015, udostępnionego dzięki uprzejmości Towarzystwa Miłośników Skoczowa.