JAN KUREK
MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ NA TERENIE SKOCZOWA

Pomnik „Poległym za Polskość Śląska"

W czasie tzw. wojny czeskiej w dniach 28— 30.01.1919 r. pod Skoczowem polegli i na tu­tejszych cmentarzach obu wyznań spoczęli ofice­rowie i żołnierze Wojska Polskiego: por. Wac­ław Klinke, ppr. Ferdynand Kotas, ppr. Jan Wi­taszek, sierż. Mieczysław Mackiewicz, sekc. Jan Kogut, szer. Banasik, szer. Jan Bolek, szer. An­toś, szer. Kuntz, szer. Walenty Kania, szer. Bo­lesław Kunke, szer. Ignacy Pabich, szer. Franci­szek Pasik, szer. Antoni Prabowski, szer. Win­centy Musiński, szer. Mistrzak, szer. Reclik, szer. Szmulski. Dwóch poległych nazwiska nie są znane.

Poległym obywatele Skoczowa postanowili wznieść pomnik, którego projektodawcą był prof. Raszka z Krakowa. Dzieło w brązie wykuł K. Waldyn z Krakowa.

Czołowa płyta brązowa wmurowana w cie­szyński piaskowiec przedstawiała woja słowiań­skiego w chwili, gdy wiedzie zażarty bój z lwica skowyczącą u jego stóp. Boczne tablice zawierały również w brązie wykute wiersze poety śląskiego ks. Emanuela Grima z Istebnej:

1. Przechodniu, czoło schyl / I poświęć par; chwil cichej zadumie. / A w wichru szumie usłyszysz śpiew: / Za naszą krew wolności da­liśmy wiew, / wiodąc do Polski Bram.

2. Niech potomni wiedzą, że pełniąc święte obowiązki legliśmy społem, a dzielny lud śląski wiekom przypomni i uderzy czołem, by prochom okrzyk wznieść — zasłudze cześć.

Uroczystość położenia kamienia węgielnego odbyła się w okazały sposób przy udziale organi­zacji i społeczeństwa miejscowego w dniu 20. 07. 1924 roku.

Miejsce pod pomnik było pierwotnie wyznaczo­ne na granicy cmentarzy rzymskokatolickiego i ewangelickiego, przy drodze prowadzącej do Cie­szyna. Akt erekcyjny został tam wmurowany, tak samo wybudowano tam schody, mające wieść do pomnika.

Z uwagi na to, że pomnik stałby daleko od miasta i bez opieki, postanowiono pomnik wy­budować przy Alei A. Mickiewicza. (Relacja na podstawie art. Jana Sławiczka). Monument został zburzony przez okupanta hitlerowskiego w 1939 roku. W latach sześćdziesiątych wspólnym wy­siłkiem społecznym stanął znów pomnik „Po­ległym za polskość Śląska". W akcie erekcyjnym autorstwa G. Morcinka czytamy:

Działo się to w Skoczowie dnia 22 lipca 1961 roku, w czterdzieści lat po zjednoczeniu Śląska z Polską, w dwudziestym drugim roku po na­jeździe armii hitlerowskiej na Śląsk i Polskę, w siedemnaście lat po klęsce hitleryzmu i po­nownym odzyskaniu niepodległości, gdy prze­wodniczącym Rady Państwa był Aleksander Zawadzki i sekretarzem Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Wła­dysław Gomułka, sekretarzem Komitetu Wo­jewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Ro­botniczej w Katowicach Edward Gierek, przewodniczącym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Ryszard Nieszporek, prezesem Zarządu Okręgu Związku Bo­jowników o Wolność i Demokrację i pierwszym zastępcą przewodniczącego Prezydium Wojewódz kiej Rady Narodowej płk Jerzy Ziętek, se­kretarzem Komitetu Powiatowego Polskiej Zjed­noczonej Partii Robotniczej w Cieszynie Antoni Huczek, przewodniczącym Prezydium Powia­towej Rady Narodowej w Cieszynie Wincent)' Zając, sekretarzem Komitetu Miejskiego Pol­skiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Skoczo­wie Teodor Biahut, przewodniczącym Prezy­dium Miejskiej Rady Narodowej w Skoczowie Stefan Pabiś. i prezesem Koła Związku Bo­jowników o Wolność i Demokrację Jan Kurek, gdy na miejscu pierwszego pomnika, zbu­rzonego podczas okupacji hitlerowskiej, postawio­no ze składek społeczeństwa, z funduszy Miej­skiej Rady Narodowej i z czynu społecznego za­łogi Odlewni w Skoczowie przy czynnym udziale i kierownictwie naczelnego inżyniera Zakładu Odlewniczego w Skoczowie inż. Franciszka

Kaspra, drugi pomnik zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Artura Cienciałę w Wiśle, wykonany przez budowniczego inż. Leszka Sikorowskiego w Skoczowie, pod nadzo rem majstra Józefa Janika z Ochab, żeby po­tomni zachowali pamięć o bohaterach poległych w obronie Śląska od 1918 do 1945 roku, a któ­rego odsłonięcie nastąpiło w siedemnastą rocznicę powstania Polski Ludowej.

Pomnik na mogile zbiorowej w Skoczowie

Został wzniesiony na mogile zbiorowej po­ległych 4 żołnierzy polskich w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku oraz 94 żołnierzy ra­dzieckich poległych wiosną 1945 roku w Sko­czowie i okolicy.

W roku 1951 zakończono ekshumację prochów żołnierzy radzieckich: w Skoczowie 12, w Brennej 5, w Górkach 3, w Kiczycach 9. w Ocha­bach 51, w Ogrodzonej 6, w Pogórzu 6. Poza tym ekshumowano prochy 4 żołnierzy polskich pogrzebanych we wrześniu 1939 roku w różnych miejscach na cmentarzu katolickim przy ul. Wiślickiej. Przy ekshumacji z ramienia Miej­skiej Rady Narodowej uczestniczył Leon Para.

Pomnik zbudowano w roku 1954 z piaskowca breńskiego. Obejmuje powierzchnię 3 X 1 ta.

Na cokole pomnika daty: 1939—1945. L" pod­stawy cokołu po stronie prawej napis w języku polskim: Bohaterom poległym w walce z fa­szyzmem ! Po lewej w języku rosyjskim ten sam tekst.

Ponadto na cokole w środku tablica ze zdję­ciem żołnierza radzieckiego i napisem w języku rosyjskim: Jurij Rubanik Nikołajewicz, ur. w 1925 r. zginął w walce z niemiecko-faszystowski-mi zaborcami 12.04.1945 r. Spij. nasz chłopcze — my Ciebie nie zapomnimy. 22.04. 1953 r. Ojciec i ciocia Lila.

Pod tą tablicą — tablica druga z tekstem w ję­zyku polskim: Chwała żołnierzom polskim i ra­dzieckim poległym za wolność naszej ziemi. Bia­łek Józef, Czaputa, Dobija Paweł, Sikora. 1945 94 żołnierzy radzieckich.

Pomnik no cmentarzu rzymskokatolickim w Skoczowie

Pomnik został wzniesiony w roku 1975 na mo­giłach obrońców Śląska Cieszyńskiego poległych pod Skoczowem w styczniu 1919 roku w walce z agresją wojsk czeskich.

Projektantem był artysta plastyk Edward Bi-szorski ze Skoczowa. Pomnik został wykonany sposobem gospodarczym pod nadzorem inż. Leszka Sikorowskiego ze Skoczowa. Mieszanki betonowej dostarczyła Betoniarnia w Skoczowie.

W kosztach budowy partycypowali: Bank Spół­dzielczy ze Skoczowa, Roman Iskrzycki, zarząd koła ZBoWiD w Skoczowie, który był inspirato rem i organizatorem przedsięwzięcia.

Na płycie z lastrico o wymiarach 140 X 90 cm wkuto odlane z brązu litery „Chwała poległym obrońcom Śląska 1919—1921".

Pomnik na cmentarzu ewangelickim w Skoczowie

Na tym cmentarzu zostali pogrzebani w styczniu 1919 roku czterej żołnierze polscy, którzy po­legli pod Skoczowem w wojnie z Czechami.

Na płycie nagrobka wyryto napis: Tu spoczy­wają powstańcy, obrona Śląska Cieszyńskiego w 1919, pr. Kotas Ferdynand, szeregowcy Kunke Bolesław, Bolek Jan, Klimek Wincenty. Cześć ich pamięci.

Z inspiracji kola ZBoWiD w Skoczowie mo­dernizacji tej mogiły wraz z tablicą dokonał były powstaniec i obrońca Śląska Cieszyńskiego — Jó­zef Muras.

Kamień pamiątkowy w lesie na Górnym Borze

Stanął w miejscu tragicznej śmierci partyzan­tów: Andrzeja Raszki i Stanisława Niemca, któ­rzy zginęli w walce z policją niemiecka w dniu 25. 11. 1944 roku.

Bryłę z kamienia w kształcie stożka zaprojekto­wał inż. Karol Greń — pracownik Odlewni w Skoczowie, a wykonał zakład Obróbki Kamienia w Brennej z tamtejszego piaskowca.

Tablicę o wymiarach 35 X 40 cm z białego Ia-strico wykonał członek ZBoWiD Leon Starzyk. Znajduje się na niej napis: Tu w dniu 21.11. 1944 r. polegli w walce z hitlerowską policją partyzanci: Andrzej Raszka lat 21, Stanisław Nie­miec lat 31.

Z inspiracji zarządu koła ZBoWiD w Skoczo­wie, przy pomocy materialnej i finansowej Betoniarni i Odlewni w Skoczowie upamiętniono to miejsce budując kamień pamiątkowy i ogrodze­nie. Mieszanki betonowej dostarczyła Betoniarnia, ogrodzenie wykonała Odlewnia. Cokół i osadze­nie kamienia, jak również wbudowanie tablicy wykonał mistrz betoniarski Józef Janik przy po­mocy członków ZBoWiD.

Uroczystość odsłonięcia kamienia z udziałem jeszcze żyjącej matki Andrzeja Raszki -Janiny Raszkowej, społeczeństwa i dzieci szkół Skoczowa i Międzyświecia, władz politycznych i administra­cyjnych powiatu i Skoczowa odbyła się w dniu 24. ił. 1963 roku.

Zwłoki A. Raszki i S. Niemca władze okupa­cyjne pogrzebały na cmentarzu żydowskim w Sko­czowie. W roku 1946 ekshumowano je i pogrze­bano na cmentarzu komunalnym w Cieszynie.

Pomnik w Pierśćcu

W roku 1965 społeczeństwo Pierśćca, Kowali i Kiczyc uczciło pamięć ofiar hitlerowskiego ludo­bójstwa, budując pomnik w Centrum Pierśćca.

Na płycie pomnika z białego marmuru o wy­miarach 60 X 45 cm wyryto napis: W XX rocz­nicę wyzwolenia PRL ofiarom terroru hitlerow­skiego społeczeństwo Pierśćca, Kowali i Kiczyc — 22.07. 1965 r.

Pomnik projektował inż. Karol Greń, a reali­zowali miejscowi murarze. Pracami kierował ko­mitet pod przewodnictwem Stanisława Szczotki, Pomnik powstał z inspiracji koła ZBoWiD w Skoczowie.

Uroczystość odsłonięcia nastąpiła przy licznym udziale społeczeństwa, organizacji ZBoWiD. dzie­ci szkół Pierśćca, Kowali i Kiczyc oraz władz po­litycznych i administracyjnych powiatu i gminy Skoczów w dniu 22.07. 1965 roku.

Tablica pamiątkowa na ścianie szkoły w Wiślicy

Na ścianie szkoły obok wejścia znajduje się tablica pamiątkowa wykonana' z brązu przez Odlewnię Metali Kolorowych w Bielsku-Białej o wymiarach 85 X 70 cm z płaskorzeźbą Rudolfa Szostoka i tekstem: 1904—1942 żył i pracował w tym budynku jako kierownik szkoły Rudolf Szostok niezłomny krzewiciel polskości w czasie okupacji hitlerowskiej, członek podziemia, za­mordowany dnia 20. III. 1942 w Cieszynie w grupie 24 towarzyszy z ręki hitlerowskiego kata. Dla uczczenia jego pamięci i bohaterskiej śmierci ofiarują tę pamiątkę wdzięczni obywatele Wiślicy. Wiślica dnia 20. III. 1957. Tablicę ufundowaną przez mieszkańców Wiślicy wg projektu Józefa Malejki odsłonięto przy udziale miejscowego spo­łeczeństwa w dniu 20 marca 1957 roku.