Zapomniałeś hasła?

Brenna Chybie Cieszyn Czeski Cieszyn Dębowiec Goleszów Hażlach Istebna Jasienica Jaworze Ostrawa Skoczów Strumień Ustroń Wisła Zebrzydowice

ox.pl portal śląska cieszyńskiego

Mój OX.PL

Zaloguj się Nie mam jeszcze konta

Moje dane Mój Katalog Firm Mój Kontakt 24 Pomoc i kontakt

Dodaj ogłoszenie Moje Ogłoszenia Moje płatności Doładuj konto

Wybierz kategorię

Urzędnicy książęcy

Dział:

15.10.2019 15:38

190

Wacław Gojniaczek
Urzędnicy książęcy w Skoczowie do połowy XVII w.

Region skoczowsko-strumieński stanowił bardzo ważne miejsce w systemie gospodarczym Komory (domeny) książąt cieszyńskich. W XVI w. przyjęło się nazywać go państwem skoczowsko-strumieńskim. Znaczną część jego terytorium pokrywały lasy w górach, w Brennej i Górkach Małych oraz w rejonie powstających około połowy XVII w. wiosek Chybie i Mnich. Państwo to, o powierzchni 182 km2, składało się z dwóch miast: Skoczowa i Strumienia oraz jedenastu wsi. Klucz ten nie tworzył zwartego obszaru. Składał się z trzech części. Pierwsza, obejmowała Strumień i okoliczne wioski, druga Skoczów z przyległymi wioskami, a trzecia Brenna, Lipowiec i Górki Małe.

W skoczowskim zamku rezydował przedstawiciel książęcej administracji, który zarządzał tymi dobrami. Na przestrzeni kilku wieków różnie się nazywał: starosta skoczowski urzędnik "na Skoczowie", hetman państwa skoczowsko-strumieńskiego. Najstarszym znanym urzędnikiem książęcym był w 1424 r. Hanke Puczhala. Znamy jeszcze z 1496 r Piotra Osińskiego z Żytnej. Brak jest źródeł, które mogłyby powiększyć listę urzędników skoczowskich z XV w. Zachowane archiwalia pozwalają na zachowanie w miarę pełnego spisu od połowy XVI w. Wszyscy urzędnicy książęcy, zarządzający państwem skoczowsko-strumieńskim, mieli szlachecki rodowód. Byli to Jan i Piotr Bielscy z Bielej, Wawrzyniec Halcznowski z Halcznowa, Jan Lehn z Berultowa i Bartłomiej Jaworski z Jaworza. Wśród ich podwładnych byli burgrabiowie, zarządcy, którzy kierowali gospodarką domeny.

Do obowiązków starosty skoczowskiego należało nadzorowanie prac na polach książęcych, pobieranie podatków w pieniądzu i naturze od kameralnych poddanych w miastach i wsiach, kierowanie całością prac poddanych w majątkach książęcych oraz powiększanie obszaru ziemi przez wycinkę lasów i osadzanie na tych terenach nowych osadników.

W kancelarii na zamku skoczowskim odnotowywano wszelkie zmiany własności majątku poddanych tj. sprzedaż ziemi, podział spadku po zmarłych poddanych, ich testament) i sprawy sierot. Personel kancelarii prowadził księgi gruntowe poszczególnych wiosek. Do dzisiejszych czasów zachowała się seria ksiąg założonych w 1645 r. dla wszystkich wiosek wchodzących w skład państwa.

W I połowie XVII w., w skład klucza skoczowsko-strumieńskiego obok miast Skoczowa i Strumienia wchodziły następujące wioski:Kiczyce, Kowale, Wiślica, Wieszczęta, Łazy. Górki Małe, Brenna, Lipowiec, Zabłocie, Zarzecze i Zbytków.

Skoczów był własnością książąt cieszyńskich od początku istnienia księstwa (tj. od 1290 r.). Z kolei Strumień w XV w. był własnością szlachecką. W 1483 r. - wieś ta została podniesiona do rangi miasta. Właścicielem Strumienia był wówczas Mikołaj Brodeck: z Brodku. Po jego śmierci, spadkobiercy odstąpili w 1528 r. Strumień księciu cieszyńskiemu Kazimierzowi.

Polityka finansowa księcia cieszyńskiego Wacława III Adama, i jego syna Fryderyka Kazimierza spowodowała znaczne zadłużenie księstwa. Po śmierci syna, książę Wacław dla zaspokojenia żądań dłużników zmuszony był wydzielić z obszaru księstwa znaczne tereny na sprzedaż. Obok Bielska, Frysztatu i Frydku, sprzedany został także Skoczów z okolicznymi miejscowościami. Od 1573 r. te ostatnie przeszły na własność szlacheckiej rodziny Logau ze Starej Wsi. Gottard Logau powiększył swe dobra o sąsiadującą z jego majątkiem Brenną. Wieś ta została wydzielona z komory książęcej przez księcia Wacława Adama. który odstąpił ją swojemu zasłużonemu urzędnikowi Wacławowi Wodzie z Kojowic. Nie znamy urzędników Gottarda Logau. W początku lat dziewięćdziesiątych XVI w. dobra te zostały wykupione przez księcia Adama Wacława od Sary z domu Haugwitz, wdowy po Gottardzie i od dwóch jego braci - Mateusza i Jerzego, mułem państwa skoczowsko-strumieńskiego do komory Piastów cieszyńskich przywrócono administrację książęcą na tym obszarze. Pierwszym znanym dziś urzędnikiem mianowanym w 1597 r. burgrabia państwa skoczowsko-strumieńskiego Jan Tilgner. Z tego roku znany jest również urzędnik na Strumieniu, którym był Mikołaj Halcznowski, późniejszy hetman państwa skoczowsko strumieńskiego. Tilgner sac:i ze stanowiska. W 1603 r. burgrabia był Tobiasz Szoland. Długoletnim burgrabia w Skoczowie był Adam Czerny.

Jak już wcześniej wspomniałem, urzędem wyższym w stosunku do burgrabiego był hetman państwa skoczowsko-strumieńskiego. W 1604 r. pojawił się pierwszy hetman na Simoradzu, który był Fryderyk Mleczko z Iłownicy. Nie wiadomo jak długo piastował tę funkcję. Trwało to na pewno kilka lat. W 1606 r. hetmanem był wspomniany wcześniej Mikołaj Halczowski, rezydujący na zaniku skoczowskim do 1615 r.

W 1615 r. książę Adam Wacław, borykający się cały czas z brakiem gotówki, wydzierżawił państwo skoczowsko-strumieńskie Krzysztofowi Tikowskiemu z Wojsławic na Grabeszycach, na okres czterech lat. Po tym okresie, pierwszym przedstawicielem księcia został Krzysztof Tschammer z Iskrzyczyna, który objął to stanowisko na krótko przed swoją śmiercią.

Wraz z objęciem samodzielnej władzy przez księcia Fryderyka Wilhelma, zostały spisane dwa urbarze komory książęcej. Jeden dla klucza cieszyńskiego oraz drugi dla skoczowsko-strumieńskiego. Urbarz skoczowsko-strumieński został spisany 19 stycznia 1621 r., funkcję hetmana pełnił wówczas Wilhelm Kelcz z Rymburku. Kolejnym hetmanem był Wacław Skoczowski z Kojkowic, a po nim funkcję tę pełnił Zachariasz Larisch z Lhoty.

W 1653 r. po śmierci księżnej Elżbiety Lukrecji, ostatniej księżnej z rodu Piastów, cały spadek, w tym i księstwo cieszyńskie przeszło w posiadanie Habsburgów. Kluczem skoczowsko-strumieńskim zaczęli zarządzać urzędnicy podlegli Komorze cieszyńskiej.

Wykaz urzędników książęcych w Skoczowie i Strumieniu

Burgrafe zu Skotschau

1424 - Hanke Puczhala starosta skoczowski

Starosta skoczowski

1496 - Piotr Osiński z Żytnej

Urzędnik skoczowski

1550 - Jan Bielski z Biele

1551- Jan Bielski z Biele

1557 - Wawrzyniec Halcznowski z Halcznowa

1559 - Wawrzyniec Halcznowski z Halcznowa

1561- Wawrzyniec Halcznowski z Halcznowa

1563 - Petr Bielski z Biele