Paweł Lorek

MIÓD - CUDOWNY DAR NATURY

Pszczoły wytwarzają kilka produktów, z których najważniejszym jest miód. Był on znany i stosowany jako lek od niepamiętnych czasów. Król izraelski Salomon 1000 lat przed naszą erą zalecał spożywanie miodu - „boskiego daru". Starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie używali go powszechnie przy różnych chorobach.

O miodzie mowa jest w niektórych religiach świata. Prasłowianie uznawali go za najgodniejszy dar dla Światowida. Mahomet nazwał miód lekarstwem duszy. W Koranie stwierdza się, iż w miodzie tkwi uzdrowienie rodzaju ludzkiego. W innych religiach świata mówi się, że pszczoła to mucha Boża, a miód to łza Boża. Mówi się także, że miód to napój Bogów, zapewniający im nieśmiertelność. W medycynie ludowej miód zawsze zajmował, a i współcześnie zajmuje poczesne miejsce.

Warto więc bliżej zapoznać się z owym cudownym darem natury, jak często określany jest miód.

Jak każdy produkt, tak i ten ma swoją definicję. Brzmi ona: miód jest to produkt wytwarzany przez pszczoły z nektaru lub spadzi, przetworzonych i wzbogaconych substancjami z gruczołów pszczelich.

Nektar, jak powszechnie wiadomo, jest to słodka ciesz wydzielana przez nektarniki kwiatowe, zwabiająca owady (głównie pszczoły) w celu zapylenia kwiatów. Natomiast spadź stanowi słodką wydalinę mszyc i czerwców spadziujących, żerujących na drzewach iglastych, rzadziej na liściastych. Obydwa te surowce są przez pszczoły przetwarzane. Polega to głównie na zamianie cukrów złożonych (sacharoza, maltoza, melecytoza) na cukry proste (glukoza, fruktoza) oraz na odparowaniu wody (z ok. 50% do ok. 20%). Jednocześnie ma miejsce wzbogacanie powstającego miodu wydzielinami gruczołów pszczelich, przez co znacznie wzrasta wartość lecznicza tego produktu.

Tak więc ostateczny skład miodu przedstawia się następująco: ok. 70% - cukry proste, ok. 5% - cukry złożone, ok. 20% - woda i ok. 5% różnych składników, które są proste, ok. 5% - cukry złożone, ok. 20% - woda i ok. 5% różnych składników, które chociaż występują w małych ilościach, decydują w znacznej mierze o wartości miodu i jego cechach. Są to: enzymy, kwasy organiczne, składniki mineralne, witaminy, białka, lipidy, cholina, inhibina, substancje aromatyczne (olejki eteryczne), barwniki.

W zależności od pochodzenia miody dzielimy na nektarowe, spadziowe i mieszane-nektarowo-spadziowe. Miody nektarowe z kolei dzielą się na wielokwiatowe (pochodzące z nektaru kwiatów różnych gatunków roślin) i odmianowe (pochodzące w zdecydowanej większości z nektaru kwiatów tego samego gatunku roślin). Do tych ostatnich zaliczamy głównie: miód akacjowy, gryczany, koniczynowy, lipowy, rzepakowy i wrzosowy. Miody spadziowe natomiast mogą być iglaste lub liściaste albo też mieszane - iglasto-liściaste.

Miód posiada określone cechy fizyczne i organoleptyczne. Niektóre z tych cech mogą być różne u poszczególnych miodów odmianowych.

Barwa miodu bywa różna - od bardzo jasnej (np. akacjowy, czy rzepakowy), do bardzo ciemnej (np. spadziowy, czy gryczany) i zależy głównie od barwników zawartych w nektarze lub wprowadzonych z pyłkiem kwiatowym.

Zapach miodu bywa także różny - od słabego (np. koniczynowy, czy rzepakowy), do bardzo intensywnego (np. gryczany, czy lipowy) i zależy od ilości i rodzaju zawartych w nim składników aromatycznych (olejków eterycznych).

Również smak miodu bywa specyficzny dla różnych jego rodzajów, np, łagodny dla wielokwiatowego, ostry dla lipowego, korzenny (żywiczny) dla spadziowego (ze spadzi iglastej), mdły i gorzkawy dla rzepakowego. Zależy on głównie od ilości poszczególnych rodzajów cukrów i kwasów organicznych zawartych w danym miodzie.

Należy podkreślić, że zarówno barwa, zapach, jak i smak miodu pełnowartościowego nie mają istotnego związku z jego wartością. Cechy te mogą natomiast być brane pod uwagę przy ocenie miodu podejrzewanego o jego niepełnowartościowości. Tak więc niesłuszne jest powszechne mniemanie, jakoby miody ciemniejsze były bardziej wartościowe od jaśniejszych. Mają może nieco bardziej apetyczny wygląd.

Podobne nieporozumienie dotyczy konsystencji miodów. Miody o konsystencji stałej (skrystalizowane) są niechętnie na ogół nabywane, podejrzewa się, że są zafałszowane cukrem. Tymczasem każdy miód ulega krystalizacji, niektóry wcześnie

- bezpośrednio po jego odwirowaniu (np. rzepakowy), inny późno - po kilku czy kilkunastu tygodniach (np. akacjowy) i nie ma to żadnego wpływu na jego wartość. Miody skrystalizowane mogą mieć konsystencję mazistą drobnoziarnistą krupkowatą średnioziarnistą galaretowatą lub gruboziarnistą.

Miód ma silne właściwości higroskopijne, a także łatwo wchłania obce zapachy, dlatego też musi być przetrzymywany w naczyniach szczelnie (hermetycznie) zamkniętych. Naczynia te muszą być również odporne na znajdujące się w miodzie kwasy i nie mogą wydzielać żadnego zapachu. Najlepiej nadają się do tego celu pojemniki szklane, z blachy cynowanej i z niektórych rodzajów tworzyw sztucznych.

Gęstość miodu przewyższa znacznie gęstość wody, toteż 1 litr miodu waży około 140-145 kg.

Powiedzmy sobie teraz jakie to właściwości posiada miód, które by uzasadniały taką o nim opinię, jak to na wstępie podano.

Miód ma przede wszystkim duże właściwości odżywcze. 1 kg tego produktu ma taką samą wartość kaloryczną jak np. 3 kg mleka, 4 kg ryb, czy 16 kg pomidorów. Jest przy tym łatwo przyswajalny przez organizm. Powinien być spożywany w większej ilości szczególnie przez dzieci i młodzież, ponieważ wpływa u nich korzystnie na przyrost wagi, rozwój umysłowy i odporność na choroby. Spożywać powinny go do woli także kobiety ciężarne i karmiące, ludzie ciężko pracujący, rekonwalescenci i osoby w podeszłym wieku, a w mniejszych ilościach każdy komu zależy na zachowaniu zdrowia.

Miód ma także właściwości prewencyjne (ochronne). Działa odtruwają-co, co ma szczególne znaczenie dla ludzi przebywających w środowisku skażonym, zwłaszcza metalami ciężkimi, jak np. ołowiem czy miedzią. Odtruwające działanie wykazuje też u ludzi nadużywających alkoholu, nałogowych palaczy oraz u chorych poddawanych intensywnej chemioterapii. Miód działa również wykrztuśnie, toteż powinien być spożywany przez osoby pracujące w zapyleniu (np. górnicy). Zawierając cukry proste zmniejsza ryzyko miażdżycy, a dzięki wielu cennym składnikom zwiększa możliwości detoksykacyjne (odtruwające) wątroby.

Szczególnego znaczenia nabiera problem profilaktycznego podawania miodu dzieciom i młodzieży jako czynnika prewencji ekologicznej, głównie w dużych aglomeracjach przemysłowych ze znacznym stopniem degradacji naturalnego środowiska.

Miód ma wreszcie właściwości lecznicze - działa antybakteryjnie, regenerująco, przeciwbólowo oraz wzmaga odporność. Choć nie figuruje w polskim lekospisie, bywa stosowany z powodzeniem w leczeniu wielu schorzeń.

Poszczególne miody odmianowe mają nieco odmienne właściwości, toteż ich przydatność w zwalczaniu różnorodnych dolegliwości będzie różna. Uniwersalne zastosowanie ma miód wielokwiatowy, stosuje się go profilaktycznie. Poza tym bywa używany przy dolegliwościach alergicznych. Miód lipowy stosujemy przy przeziębieniach, anginach, zapaleniu zatok nosa, oskrzeli, w chorobach dróg moczowych, reumatyzmie oraz nerwicach. Miód rzepakowy ze względu na dużą zawartość glukozy, zaleca się stosować przy miażdżycy, a poza tym przy nie domaganiach wątroby i dróg żółciowych. Miód akacjowy ma zastosowanie przy dolegliwościach przewodu pokarmowego na tle skurczowym oraz przy nadkwasocie. Z uwagi na delikatność jego smaku i aromatu jest szczególnie lubiany przez dzieci. Miód koniczynowy powinien być stosowany w zapaleniu oskrzeli i górnych dróg oddechowych, przy biegunkach i wyczerpaniu nerwowym. Miód gryczany bywa stosowany przy sklerozie, a dzięki znacznej zawartości żelaza, również przy niedokrwistości. Stosowany też jest w zapobieganiu i leczeniu schorzeń układu krążenia. Miód wrzosowy pomaga w zapaleniach jelit, dróg moczowych i gruczołu krokowego, a poza tym w kamicy nerkowej i przy biegunkach. Miód spadziowy ze spadzi iglastej daje dobre rezultaty w leczeniu górnych dróg oddechowych, w chorobach stawów, skóry i układu nerwowego, zaś ze spadzi liściastej oprócz górnych dróg oddechowych i stawów także układu moczowego i dróg żółciowych.

Należy zauważyć, że miód, podobnie jak większość ziół leczniczych, działa powoli i wymaga dłuższego okresu stosowania. Dawki lecznicze zależą od rodzaju i ciężkości schorzenia. Najczęściej zaleca się osobom dorosłym przyjmować 1-3 łyżki stołowe 3

z ziół. Dla dzieci dawki muszą być oczywiście odpowiednio niższe. Zewnętrznie stosuje się miód w postaci okładów, kąpieli, inhalacji itp. Leczenie miodem należy prowadzić w konsultacji z lekarzem.

Bardziej szczegółowe dane na temat zarówno właściwości, jak i zastosowania oraz dawkowania miodu w ogóle, a także poszczególnych miodów odmianowych, można znaleźć w różnych wydawnictwach poświęconych tym

zagadnieniom, spotykanych w księgarniach. Zwykle omawiają one równocześnie i przetwory miodowe.

W tym miejscu należy napisać kilka słów na temat tzw. Zioło-miodów. Otrzymuje się je przez bardzo intensywne karmienie pszczół syropem cukrowym z małym dodatkiem soków owocowych, warzywnych, koncentratów ziołowych, mleka, a nawet krwi. Syrop ten pszczoły gromadzą w komórkach plastrów i zagęszczają. Po odwirowaniu otrzymuje się gotowy produkt. Co prawda w trakcie przenoszenia i zagęszczania syropu następują pewne procesy chemiczne nieco zbliżone do procesów dojrzewania miodu, niemniej jednak mimo pewnych pozorów podobieństwa nie usprawiedliwia to w żadnym wypadku nazywania tego rodzaju produktów miodem, ponieważ nazwa „miód" może być zastosowana wyłącznie do produktu powstającego z nektaru lub spadzi.

Wypada zaznaczyć, iż po 50-ciu latach fascynacji medycyną konwencjonalną opartą głównie na chemii i antybiotykoterapii, następuje powrót do medycyny naturalnej, stosującej środki nie mające żadnych ujemnych skutków ubocznych, oparte m. in. na dewizie ojca medycyny - Hipokratesa, która brzmi: „Dobrze jest, jeśli pokarm jest lekarstwem, a lekarstwo pokarmem". Ma tu swoje miejsce m. in. także apiterapia, czyli leczenie produktami pszczelimi. Nie należy przez to rozumieć, że medycynę konwencjonalną można generalnie zastąpić medycyną naturalną lecz że tę ostatnią należy stosować w tych wszystkich przypadkach, w których daje dobre wyniki leczenia.

W Polsce apiterapia zdobyła w ostatnich latach dość dużą popularność. Istnieje już spora grupa lekarzy - specjalistów z tego zakresu, działających w kilku ośrodkach w kraju. Centrum apiterapii znajduje się w Kamiannej, niedaleko Krynicy. Mimo to ilość spożywanego miodu jest niska, bo wynosi zaledwie ok. 0,5 kg na osobę rocznie, podczas gdy np. w Niemczech wynosi ona ok. 8 kg.

Na koniec kilka uwag na temat nabywania miodu - na co należy zwrócić uwagę, by dokonać zakupu produktu pełnowartościowego. Zdarzają się bowiem przypadki fałszowania miodu lub przedwczesnego jego pozyskiwania (miód niedojrzały), albo też odbierania i przetrzymywania go w warunkach nieodpowiednich, na przykład niehigienicznych, wpływających na obniżenie jego wartości. Trzeba przy tym , zaznaczyć, iż nie ma prostych metod wszechstronnego zbadania jakości miodu. Mogą to zrobić specjalistyczne laboratoria, przy czym analizy takie są drogie. Można i trzeba natomiast zwracać uwagę na pewne cechy fizyczne i organoleptyczne miodu, które pozwalają w pewnym stopniu ocenić jego jakość. W przypadku miodu świeżego zwracamy uwagę na jego gęstość i lepkość: nabrany na łyżkę stołowanie powinien wylewać się podczas obracania jej wokół własnej osi, natomiast przelewany do innego

naczynia powinien tworzyć tam stożkowate wzniesienie, a nie lejkowate wgłębienie. Powstaje też pytanie, czy w porze jesienno-zimowo-wiosennej lepiej nabywać miód płynny, czy też skrystalizowany. W handlu o każdej porze roku spotykamy z reguły miody płynne, skrystalizowane natomiast proponuje większość pszczelarzy. Jeżeli w w/w porach roku handel dysponuje miodami płynnymi, to znaczy, że zostały one doprowadzone do tego stanu przez ich ogrzanie. Ponieważ nigdy nie mamy pewności, że proces ten był przeprowadzony prawidłowo, tj. w temperaturze nie przekraczającej 50 stopni Celsjusza, należy preferować miody skrystalizowane. Przekroczenie tej temperatury powoduje bowiem znaczne obniżenie wartości leczniczej miodu.

Decydując się na zakup miodu u pszczelarza należy wybrać takiego, który cieszy się dobrą opinią w miejscu swego zamieszkania. W takim wypadku można bowiem z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że nie zostaniemy narażeni na nabycie miodu niepełnowartościowego. Warto także zainteresować się, czy pszczelarz u którego mamy zamiar nabyć miód, jest członkiem związku pszczelarskiego. Przynależność do takiego związku jest również pewną gwarancją dobrej jakości miodu pozyskiwanego przez takiego pszczelarza, ponieważ związek prowadzi szkolenia swych członków, m. in. na tematy związane z prawidłowym postępowaniem przy miodobraniu, a także odnoszące się do etyki pszczelarskiej, nie pozwalającej na zbywanie miodów niepełnowartościowych.

Dokonując zakupu miodu bezpośrednio u pszczelarza należy zwrócić uwagę na ład i porządek w pasiece, w mieszkaniu, w pomieszczeniu w którym odbywa się miodobranie, na stan sprzętu do miodobrania i pojemników na miód, wreszcie na higienę osobistą samego pszczelarza, albowiem na tej podstawie możemy pośrednio wnioskować o higienie pozyskiwania miodu, a nawet szerzej - jego jakości w ogóle.

Nabyty miód powinien być chroniony przed światłem, a jeżeli zamierzamy przetrzymywać go przez okres dłuższy niż 1 rok, trzeba przechowywać go w obniżonej temperaturze (poniżej 10 stopni Celsjusza).

Z przytoczonych tu danych wynika, że miód jest produktem bardzo wartościowym, powinien być zatem spożywany codziennie, profilaktycznie, a nie dopiero wtedy, gdy choroba nas do tego zmusi. W tym celu najczęściej zaleca się rozpuścić wieczorem łyżkę stołową miodu w letniej, przegotowanej wodzie, którą wypijamy następnego dnia rano na czczo, po ewentualnym lekkim podgrzaniu. Miód można spożywać także w każdy inny sposób pamiętając jednakże, że nie może być dodawany do napojów czy potraw gorących. Najlepiej postąpimy wtedy, gdy miód wyeliminuje cukier z naszej kuchni całkowicie. Tak postępując odniesiemy korzyści zgodnie z niektórymi

powiedzeniami z miodem związanymi, jak np: „kto miód pije - długo żyje ",

Miód to zdrowie!

„ Kto miód łyka - jak koń bryka ",

 „W domu miód - w rodzinie zdrowia w bród".

A zatem: Rano, wieczór i w południe

Jedz miód chętnie, nie marudnie

A ołowiu ci ubędzie

Zamiast niego sił przybędzie.

Kalendarium pochodzi z „Kalendarza Miłośników Skoczowa” 1997, udostępnionego dzięki uprzejmości Towarzystwa Miłośników Skoczowa.