Nasza wieś Pogórze- fragmenty monografii wsi opracowanej przez Samorząd Uczniowski SP nr 7 pod kierownictwem Alicji Krawczyk

Nazwa

Związana jest prawdopodobnie z położeniem wsi na Pogórzu Karpackim (Beskidzkim). Na przestrzeni dziejów nie uległa większym zmianom. Urzędowa nazwa z czasów austriackich brzmiała: Pogórz (polska), Pogorz (niemiecka), natomiast Czesi używali nazwy Pohor. Ostatnio upowszechniania się nazwa Pogórze w miejsce tradycyjnej nazwy Pogórz. Zmiana ta nie ma uzasadnienia.

W godle wsi występuje mężczyzna z łopatą na ramieniu. Prawdopodobnie jest to człowiek zatrudniony przy pracach melioracyjnych, kopaniu rowów. Znak ten powtarza się we wszystkich kolejnych pieczęciach gminnych.

Pisownia nazwy wsi na pieczęciach uległa zmianie: na dokumentach z lat 1866, 1869, 1870, 1876, 1879, 1880 i 1883 występuje pieczęć okrągła o średnicy 25 mm z napisem Sigel Der Gemein In Pogors.   _

Na dokumentach z lat 1890, 1895, 1899, 1900 i 1901 odciśnięta jest pieczęć okrągła o średnicy 28 mm, która posiada napis Gemeindemat Pogorsch Pol. Bez. Bielitu.

Pieczęć okrągła o średnicy 38 mm z napisem Gemeindevorstandt Pogorsch Pol. Bez. Bielitz odciśnięta została na dokumentach z 30 stycznia 1904, 1906, 20 marca 1911 i 1916 r.

Zabytki Pogórza

•Dwór Stonawskich

Założony prawdopodobnie w XVIII wieku dwór, przekształcony i rozbudowany został w XIX i XX wieku. Budynki rozłożone są wokół prostokątnego podwórza gospodarczego, przeciętego drogą. Późnobarokowy dwór z końca XVIII wieku, nieznacznie został przekształcony, . Przy dłuższych bokach prostokątnego dziedzińca stoją: owczarnia, stajnia, gorzelnia, słodownia, spichlerz oraz stodoły, a od północnego-wschodu domy służby dworskiej, stajnie, obory i stodoły. Na przedłużeniu zabudowań znajdują się

Zabytkowy Dworek Stonawskich z końca XVIII w. sztuczne stawy i domy dla służby. Wszystkie obiekty pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku lub z XIX wieku.

•Dawny Zajazd

Obecnie dom nr 8 tzw. „Arenda", zbudowany został w 1818 roku, później przebudowany, ostatnio remontowany. Wzniesiony jest z kamienia i cegły, otynkowany. Jest to obiekt prostokątny, parterowy i podpiwniczony. Elewacja frontowa zwieńczona jest trójkątnym przyczółkiem nad wejściem. Dach dwuspadowy, kryty papą. Drzwi wejściowe pochodzą z początku XIX wieku.

•Kapliczka

Dawniej stała pod Pogórskim Kopcem, przy starym szlaku „solnym". W połowie XIX wieku wybudowano nową drogę, zaś stara, przez wieki uczęszczana, opustoszała. Kapliczka pozostała samotna. Pogorzanie postanowili postawić Ją w miejscu bardziej uczęszczanym. Znaleźli je przy drodze ze szkoły „na dziedzinę", obok kamiennego mostu, starej topoli. Dziś nie ma mostku ani topoli, Kapliczka jest otoczona trzema lipami. Miejsce to jest drogie sercom Pogórzan. W dniu 15 sierpnia w Święto Wniebowzięcia Matki Bożej mieszkańcy wsi odprawiają swój odpust.

Kapliczka prezentuje się okazale, szczególnie po ostatnim remoncie przeprowadzonym na koszt Władysława Fornala.

Ściana frontowa budowli posiada w szczycie małą niszę z figurką św. Jana Nepomucena. Poniżej wnęki są nieduże gzymsy ozdabiające fasadę Kapliczki.

W środku na frontowej ścianie wisi obraz św. Franciszka i stoi gipsowa Figurka Matki Boskiej z Lourdes, którą postawiono na miejscu starej figury, zniszczonej przez nieznanych sprawców w 1991 roku.

Obecnie Pogorzanie świętują swój odpust 3 maja, nie zapomniano jednak o sierpniowym święcie i Dniach Krzyżowych, w czasie których odprawia się nabożeństwo o dobre urodzaje przy Kapliczce.

Jubileusz szkoły

Mówiłaś -

- żeby wam nie było ciemno wskazywałaś świat każdemu

kto do ciebie chodził wciąż w za małych butach

Mówiłaś -

- kasztany kwitną

Dziś zakwitła Czerwona Róża -

- z błyszczącą kroplą czyjegoś wzruszenia

Urszula - Stefania Korzonek

Dom Pomocy Społecznej

Dąb - pomnik przyrody, za Zakładem Obiekt Domu Pomocy Społecznej Ogumienia, Ziomek Pogórze 142 w Pogórzu w swej historii sięga czasów sławnej rodziny Stanowskich. W zabytkowej posiadłości z końca XVIII w. miały swoją siedzibę różne instytucje. Dopiero w październiku 1960 r. powołano tam do życia Zakład Pomocy Społecznej dla Upośledzonych Umysłowo Kobiet. Obecna nazwa zakładu brzmi Dom Pomocy Społecznej. Pierwsze pensjonariuszki przybyły do zakładu jesienią 1960 r. W kolejnych latach obiekt wyremontowano i rozbudowano. Nową częścią zakładu jest pawilon, wybudowany w 1965 r. Obecnie na 4 oddziałach zamieszkuje 180 pensjonariuszek, którymi opiekuje się około 100 pracowników. Praca z podopiecznymi skoncentrowana jest na zapewnieniu im komfortu psychicznego oraz domowych warunków życia poprzez różne formy terapii i aktywizacji. Pracują tam pielęgniarki, terapeutki, rehabilitanci, sanitariusze, kucharki, salowe i opiekunki. Na przestrzeni lat Ośrodek wypracował własne metody terapeutyczno wychowawcze, które obecnie udoskonalane i poszerzane o nowe formy pracy i aktywizacji pensjonariuszek stwarzają określony model oddziaływań terapeutycznych.

Ujęcie wody w Pogórzu - wodociągi Ziemi Cieszyńskiej

Od 1926 roku Cieszyn prowadził badania terenów w Hermanicach, w Pogwizdowie, w okolicach góry Tuł i w Górkach Wielkich. Wybrano, pozytywnie zaopiniowany przez prof. Walerego Goetela z Krakowa, projekt lokalizacji ujęcia wody w Górkach Wielkich. Woda w Górkach odznacza się dobrą jakością, mimo że nie spełniała wymogów wodociągu grawitacyjnego. Po przeprowadzeniu badań składu chemicznego wody oraz pompowań próbnych Cieszyn przystąpił w 1932 r. do opracowania projektu technicznego wodociągu dla miasta Cieszyna, którego autorami byli inż. Roman Maryniarczyk z Katowic i inż. Hajduk z Cieszyna.

Rozpoczęcie robót nastąpiło w 1934 r. Wybudowano trzy studnie wiercone, a w roku 1936 dodatkową czwartą oraz rozpoczęto budowę magistrali przemysłowej do Cieszyna. W dniu 15 maja 1937 r. przesłano magistralą wodociągową pierwszą wodę z Pogórza do Cieszyna. Dzięki uruchomieniu tego wodociągu bardzo poprawiło się zaopatrzenie w wodę Cieszyna i Czeskiego Cieszyna.

W roku 1945

wycofujący się okupant zniszczył akwedukt na rzece Wiśle, w wyniku czego miasto Cieszyn zostało pozbawione wody z Pogórza w okresie od maja do

września 1945 roku i otrzymywało wodę z Tyry. Pociski armatnie znacznie uszkodziły halę pomp i filtrów oraz w kilku miejscach sieć wodociągową.

Miasto Cieszyn w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych prowadziło intensywne prace badawczo-projektowe i modernizacyjne na ujęciu wody w Pogórzu. Wykonano dalszych pięć studni i zmodernizowano halę maszyn w 1965 roku. Dla zapewnienia wystarczającej ilości wody miastu Cieszyn, czemu nie mogła podołać magistrala o średnicy 350 mm, wybudowano równolegle do starej nową o średnicy 500 mm i oddano ją do użytku 20 lipca 1968 roku. W latach 1965-1969 wykonano kolejnych siedem studni.

W 1972 roku wykonano nowe przejście rurociągami w bloku monolitycznym żelbetonowym pod dnem Wisły, a rurociągi z akweduktu zostały zmodernizowane. Sam akwedukt został rozebrany dopiero w roku 1987. W latach 1969-75 prowadzono dalsze prace badawcze i projektowe nad rozbudową ujęcia wody w Pogórzu.

Szybki rozwój miasta na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wyprzedził realizację budowy magistrali o średnicy 800 mm i zbiornika wodnego o pojemności 2x5000 m3, co spowodowało ponowne wystąpienie okresowych braków wody w mieście Cieszynie począwszy od 1982 roku. Zrealizowanie budowy zbiornika wody w Cieszynie Bobrku w latach 1984-89, wybudowanie dalszych sześciu studni i modernizacja pompowni w Pogórzu w latach 1990-92 pozwoliło na pokrycie zapotrzebowania na wodę.

Miasto Cieszyn mające swoje zaopatrzenie w wodę jedynie z ujęcia w Pogórzu, kilkakrotnie w ostatnim dziesięcioleciu, w okresach suszy, cierpiało na ostry defictyt wody spowodowany spadkiem wydajności ujęcia w Pogórzu o ponad 25%.

Rolnictwo

Ogólna powierzchnia: 860 ha, w tym użytki rolne 499 ha, lasy 118 ha, stawy 169 ha.

Gospodarstwa indywidualne zajmują powierzchnię 362 ha, w tym użytki rolne 337

ha: (lasy 7 ha, łąki 10 ha, pastwiska 73 ha, grunty orne 234 ha).

Pogłowie zwierząt: krowy 100, trzoda chlewna 180, owce 90.

W ostatnich latach nastąpił wyraźny spadek pogłowia bydła i trzody chlewnej.

Większe gospodarstwa rolne i hodowlane we wsi

1. Spółdzielnia Kółek Rolniczych

Powstała 1 stycznia 1975 roku, przejmując majątek po byłym Kółku Rolniczym.

Majątek SKR systematycznie powiększano. W latach ubiegłych prezesami byli: Czes-iaw Podgórski, Paweł Szarzeć, Jan Banot, obecnie funkcję tą pełni Jan Niemczyk. Spółdzielnia zatrudnia 22 osoby. Posiada 20 ciągników rolniczych, 6 kombajnów do zbioru zbóż i sprzęt uprawowy. Wykonuje usługi rolnicze i transportowe na terenie gminy Skoczów. Prócz tego prowadzi handel środkami do produkcji rolnej, sprzedaje paliwa i oleje, wykonuje usługi tapicerskie. Spółdzielnia jest rentowna.

Państwowe Gospodarstwo Rybackie

PGR posiada stawy w Pogórzu, Kowalach i Dębowcu. Powierzchnia stawów wynosi 513 ha, w tym w Pogórzu 193 ha, w Kowalach 45 ha, w Dębowcu 275 ha. Najstarsze stawy należące do Zakładu znajdują się w Dębowcu i pochodzą z XVI w. (kiedyś Komory Cieszyńskiej). Stawy w Pogórzu powstały na początku XX w. z inicjatywy Jana Stonawskiego.

PGR zatrudnia 23 pracowników stałych, zaś na czas połowu ryb przyjmuje się od 2-5 pracowników sezonowych. W stawach znajduje się obecnie 120 ton ryb. Większe sukcesy hodowlane zakład odniósł w 1994 r. - wyłowiono 500 ton ryb (90% - stanowił karp, 10% - stanowił amur, szczupak, sandacz, okoń). Głównym rynkiem zbytu jest Śląsk

Ponadto w Pogórzu znajdują się: zakład hodowli pstrąga tęczowego (narybek i ryby towarowe), który prowadzi Leszek Jaworski oraz farma jaj spożywczych Jana Dedio.

45 lat Ludowego Klubu Sportowego

W tym roku mija 45 lat od chwili założenia jednego z pierwszych na Ziemi Cieszyńskiej - Ludowego Zespołu Sportowego w Pogórzu.

Korzenie sportu w Pogórzu sięgają jednak dawnych lat przedwojennych. Już po odzyskaniu niepodległości po 1920 roku zaczęło rozwijać się życie sportowe. Popularne stawały się różnego rodzaju biegi patrolowe, marsze i inne imprezy sportowe, będące jedyną rozrywką miejscowej młodzieży. W tym czasie umiejętnie łączono sport z pracą kulturalno-oświatowa na wsi. Młodzież dorobiła się własnej świetlicy ze stołem pingpongowym i biblioteczką. Organizowano szkolenia, konkursy, wystawy rolnicze, wieczornice. Pod koniec okresu międzywojennego młodzież posiadała dzierżawiony plac przy Kapliczce, na którym grano w siatkówkę, koszykówkę, była też skocznia wdał i wzwyż.

Znanymi sportowcami w okolicy byli: mistrz powiatu w skoku w dal - Edward Babik, biegacze bracia Kisiałowie, Ferfecki, Mika i wielu innych.

W okresie wojennym zorganizowana działalność sportowa zamarła, jednak młodzież dalej uprawiała sport.

Po wojnie, w styczniu 1950 roku kilku miłośników sportu, z miejscowym nauczycielem Józefem Halama na czele, założyło Ludowy Zespół Sportowy w Pogórzu. Pierwszym prezesem został Józef Kocman, jak się później okazało - dobry organizator i znakomity lekkoatleta. W krótkim czasie liczba członków z 33 wzrosła do 57 w końcu tegoż roku. Pierwszym startem był udział w odbywających się w tym czasie w Wiśle pierwszych narciarskich Mistrzostwach Polskich Wsi. Rozpoczęły działalność sekcje: narciarska, lekkoatletyczna, gier świetlicowych, artystyczna i tańców ludowych, turystyczna i piłki nożnej. Młodzież coraz częściej startowała w zawodach, odnosząc wielkie i małe zwycięstwa. Rada Powiatowa w Cieszynie doceniła działalność LZS w Pogórzu i w sprawozdaniu rocznym podkreśliła, że jest jednym z najlepiej działających w powiecie. Zespół regionalny prezentował tańce ludowe, zaś zespół artystyczny sztuki teatralne. Występowali nie tylko w Pogórzu, ale i w innych wioskach. Zdobyte pieniądze z występów przeznaczono na zakup sprzętu sportowego.

Przy budowie boiska i niezbędnych urządzeń lekkoatletycznych jak skocznia, rzutnia, bieżnia, młodzież przepracowała tysiące godzin w czynie społecznym. Od roku 1951 największe sukcesy odnosiła sekcja lekkoatletyczna. Kilkakrotnie lekkoatleci zdobywali tytuł zespołowego mistrza powiatu, a indywidualnie największe sukcesy odnosili: Józef Kocman w biegach średnich, Franciszek Czylok w rzucie kulą i dyskiem, Stanisław Kocman prawie we wszystkich konkurencjach oraz koleżanki i koledzy: Antonina Wiśniewska, Maria Czylok, Krystyna Kocman, Ewa Świderek, Helena Giemza, Małgorzata

Giemza, Małgorzata Pasterna, Sportowcy z LKS Pogórze Kocman< Jan Czylok; ^

Józef Kocman ustanowił rekord Śląska LZS w biegu na 1500 m, był trzeci na mistrzostwach Polski LZS w Gdańsku. W 1956 roku zespół lekkoatletyczny zakwalifikował się do finału Ligi Wojewódzkiej LZS, zajmując w nim czwarte miejsce.

Z kolei coraz lepsze wyniki uzyskiwała drużyna piłki nożnej, w skład której wchodzili tacy piłkarze jak: Józef Wiśniewski, Jan Czylok, Paweł Marek, Oskar Hadyna, Józef Obracaj , Jan Kopidoł, Jan Czylok, Eugeniusz Duda, Tadeusz Robert, Karol Brandys i inni. Drużyna ta w rozgrywkach Ligi Wiejskiej należała do najlepszych.

Od początku swego istnienia LZS w Pogórzu rozwinął wszechstronną działalność. Zimą narciarze uczestniczyli we wszystkich imprezach organizowanych na Śląsku.

Ping-pongiści walczyli w rozgrywkach powiatowych, szachiści tradycyjnie walczyli o złotą wieżę. Grano w siatkówkę, startowano w zawodach strzeleckich, rajdach samochodowych i zawodach gokardzistów w Skoczowie. W latach 1975-78 spopularyzowano tenis ziemny.

Tyle z historii sportu w Pogórzu, a jak wygląda praca Klubu w ostatnim piętnastoleciu?

Zasadnicza działalność Klubu to sekcja piłki nożnej, narciarska i lekkoatletyczna. Rok 1981 zaznaczył się awansem naszej drużyny do klasy B podokręgu Skoczów, duża w tym zasługa Andrzeja Wróbla. Po jego odejściu funkcję tę kolejno obejmowali: Jan Korzonek, Marek Bylica, a obecnie Roman Duda.

W ostatnim dziesięcioleciu udało się ożywić działalność w sekcjach narciarskiej i lekkoatletycznej. Narciarze regularnie startują w długodystansowych biegach na terenie całego kraju, a nawet w biegach o puchar świata w Austrii i we Włoszech.

Na trasach maratońskich doskonale spisują się: Ireneusz Korzonek, który zajął w Maratonie Warszawskim 61 miejsce z bardzo dobrym wynikiem 3 godz. 2 minuty, Józef Wojtyła, Jacek Hymik, z młodszych Zbigniew Pagieła, Grzegorz Wojnar, Łukasz Targosz, Ewelina Zachariasz, a z weteranów startujących od przeszło 40 lat - Jan Marek.

LZS miał bardzo ambitne plany, które dzięki wielu zapaleńcom zostały zrealizowane. Wybudowano dom klubowy ze świetlicą i zakupiono osinobus, który został przez członków LKS wyremontowany i służy sportowcom.

Współpraca LKS ze szkołą układa się pomyślnie. Jego członkowie pomagali w zorganizowaniu zawodów narciarskich, służą młodzieży szkolnej doświadczeniem i sprzętem, a przede wszystkim obiektem.

Do tradycyjnej imprezy LKS należy Bieg Świętojański, który zainaugurowano w 1989 roku. Na piątym jubileuszowym crossie gościli olimpijczycy: Irena Szewińska, Zbigniew Pietrzykowski, biegacze z całej Polski, a nawet z Czech i Francji.

Wielkie zasługi w krzewieniu sportu w Pogórzu wniósł i nadal wnosi znany w środowisku działacz sportowy Jan Marek. To dzięki jego inicjatywie, wielu zabiegom i zapałowi LZS w Pogórzu mógł osiągnąć tak wysoką pozycję i rozgłos nie tylko w środowisku, ale i w całym kraju, a w ostatnich latach nawet w Europie.

Kolarstwo

Tę dyscyplinę sportową reprezentują bracia Seweryn i Sławomir Kohut, którzy kontynuują tradycje rodzinne i poszli w ślady ojca - byłego kolarza, reprezentanta kadry narodowej.

Obaj są członkami Klubu Sportowego GKS Krupiński ABPOL-Suszec i uprawiają kolarstwo od 1989 roku.

Starszy Seweryn od dwóch lat jest członkiem kadry narodowej, poprzednio „Juniorów" potem „Orlików", zaś obecnie „Seniorów". Trenuje go Ryszard Dąbrowski.

Jako reprezentant Polski wystąpił siedem razy w wyścigach zagranicznych etapowych zaliczanych do pucharu świata: w Austrii, Szwajcarii, Francjii, Niemczech. Wygrał 28 wyścigów i tyleż samo zajął drugich i trzecich miejsc. Do tej pory przejechał na rowerze 86000 km.

Młodszy Sławomir drugi sezon reprezentuje kadrę „juniorów" na wyścigach krajowych i zagranicznych. Wygrał 22 wyścigi, kilkanaście razy zajmował drugie i trzecie miejsca. Był wicemistrzem Polski ze startu wspólnego na szosie w kategorii „juniorów młodszych". Dotychczas zaliczył na rowerze 60000 km. W 1995 r. reprezentował Polskę w Mistrzostwach Świata we Włoszech w kategorii „juniorów". Jego trenerem jest Franciszek Gazda. Obaj w ramach dziennego treningu przejeżdżają od 50 do 130 km.

Opracowały: Lidia Brandys Iza Karczmarz Bożena Kohut Sylwia Kot Agnieszka Dedio

W monografii opracowanej przez SU SP Nr 7 w Pogórzu - pominęliśmy fragment dotyczący Jubileuszu 100 lecia szkoły, ograniczając go do wiersza U. St. Korzonek. Uczyniliśmy to ze względu na umieszczenie w niniejszym Kalendarzu artykułu R. Orawskiego, który opisuje bardzo szczegółowo dzieje pogórskiej szkoły.

Kalendarium pochodzi z „Kalendarza Miłośników Skoczowa” 1996, udostępnionego dzięki uprzejmości Towarzystwa Miłośników Skoczowa.