Chałupki - Przejście graniczne z Republiką Czeską (na rzece Odrze). Pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z 1383 r. Zamek z 1682 r. przebudowany na przełomie XVIII i XIX w. Obok znajdują się ślady bastionowych fortyfikacji i park pałacowy z pomnikowymi lipami i kasztanowcami. Aleja jesionowa. Neogotycki dworzec i zabudowania stacyjne z 2 potowy XIX w.
Istebna - Rozległa wieś (z licznymi przysiółkami) na stokach Złotego Gronia, Beskidka i Młodej Góry, nad górną Olzą i jej dopływami. Pierwszą wzmianka z 1583 r. Ośrodek wypoczynkowy. Punkt wyjściowy wycieczek w Beskid Śląski. Ważny ośrodek twórczości ludowej. Kościół katolicki p. w. Dobrego Pasterza z 1794 r. - rozbudowany w latach 1928-29 (wystrój autorstwa Jana Wałacha oraz rodziny Konarzewskich). Kościół ewangelicki z 1930 r, z obrazami C. Kuryątty. Dom Jana Kawuloka z 1863 r. - kurna chata z zachowanym wyposażeniem, sprzętem domowym i instrumentami muzycznymi (J. Kawulok - znawca instrumentów ludowych i muzyki pasterskiej). Pomnik P. Stalmacha, działacza narodowego na Śląsku Cieszyńskim. Tablica pamiątkowa ofiar pacyfikacji. Tablica pamiątkowa himalaisty J. Kukuczki. Cmentarz z grobami zasłużonych. Stare zabudowania góralskie. Drewniana kapliczka (Istebna Bucznik). Drewniany kościółek p. w. św. Krzyża z 1770 r., przeniesiony z Przyszowic (Kubalonka). Młodzieżowe Sanatorium Przeciwgruźlicze (Kubalonka). Pracownia rodziny Konarzewskich (Bucznik). Warsztat grafika i malarza Jana Wałacha (Andziołówka).
Jasnowice - Najwcześniej zasiedlony przysiółek Istebnej - w przełomowym odcinku doliny Olzy, przy granicy z Czechami. Przejście graniczne.
Wisła - Najbardziej rozległa miejscowość Śląska Cieszyńskiego (wzmiankowane w 1305 r.), zlokalizowana w rozgałęzionej dolinie górnej Wisty i jej górskich potoków - w jej granicach znajduje się około 39 dzielnic (przysiółków). Największy ośrodek wypoczynkowo - turystyczny w Beskidzie Śląskim. Pierwsza wzmianka z 1605 r. Prawa miejskie w 1962 r. Neogotycki kościół katolicki p. w. Wniebowstąpienia N. M. P. z 1865 r. - w miejscu najstarszej osady „Na Wiślech". Cmentarz przykościelny z nagrobkami zasłużonych. Dawny drewniany zameczek myśliwski Habsburgów, przeniesiony z polany Przysłop. Dom Zdrojowy wraz z kompleksem parkowym. Klasycystyczny kościół ewangelicki z 1838 r. (mała wystawa historyczna w kruchcie). Cmentarz ewangelicki „Na Groniczku" z 1838 r. Enklawa Starego Budownictwa Wiślańskiego: siedziba Muzeum Beskidzkiego im. A. Podżorskiego (zbiory etnograficzne), Karczma „Strzechą", budynek „U Niedźwiedzia". Budynek dawnej szkoły z 1824 r., z tablicą upamiętniającą muzyka J. Sztwiertnię. Wille uzdrowiskowe (z tablicami upamiętniającymi pobyt sławnych Polaków). Pomnik Ślązaczki u źródeł Wisły. Ośrodek przygotowań olimpijskich. Letni zamek prezydenta. Rezerwat przyrody z 1930 r., w miejscu zameczku myśliwskiego Habsburgów (przy drodze z Wisły - Czarnego na Kubalonkę). Chata Kocyanów - stara chata góralska z galerią prac twórców ludowych (Wisła - Nowa Osada).
Cieszyn - Miasto nadgraniczne - jedna z najstarszych osad, domniemany gród Gołęszyców. Ślady osadnictwa sięgają V w. p. n. e. Wzmiankowany w 1155 r. Prawa miejskie z Lwówka Śląskiego w XIII w., z Magdeburga w 1364 r. W XII w. siedziba kasztelana, od 1190 r. stolica Księstwa Cieszyńskiego. Osada u stóp Góry Zamkowej, na której znajduje się romańska Rotunda p.w. św. Mikołaja (dawna kaplica zamkowa) z XI w. i wieża zwana Piastowską (zamkowa) z XIV w. Ośrodek naukowy oraz żywej tradycji sztuki ludowej i folkloru. Klasycystyczny Zamek Myśliwski Habsburgów z XIX w. Kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny z XIII w. (w XVIII w. przebudowany), z wewnętrznym wystrojem barokowym i nagrobną tumbą książęcą Przemyśla l. Rynek (lokowany w 1496 r.) i kamienice rynkowe (ratusz, hotel, podcienia). Liczne zabytkowe kamieniczki na ulicach okalających Rynek (m. in. dawny Dom Niemiecki w stylu neorenesansu niderlandzkiego - obecnie siedziba Biblioteki Miejskiej). Ewangelicki Kościół Jezusowy z 1709 r. obok szkoła ewangelicka, pojezuicki kościół p.w. św. Krzyża z pocz. XVIII w., kościół p.w. Wniebowstąpienia N. M. P. i klasztor Bonifratrów z XVII/XVIII w. Dawny kościół ewangelicki (obecnie katolicki p.w. św. Trójcy) na byłym cmentarzu (obecnie teren parkowy). Budynek dawnej mennicy z 1719 r. – siedziba Książnicy Cieszyńskiej. Kościół p.w. św. Jerzego z XV w. Teatr im. A. Mickiewicza. Studnia rzęch Braci i urokliwe zabudowania nad potokiem Młynówka - tzw. „Cieszyńska Wenecja". Cmentarz komunalny z aleją zasłużonych i cmentarz ewangelicki. Dwa rezerwaty Przyrody:„Lasem Miejski" i „Lasek nad Puńcówką" (stanowiska cieszynianki wiosennej).
Cisownica - Wieś położona na Pogórzu Cieszyńskim, wzmiankowana w 1305 r. Kościół ewangelicki p.w. Jana Chrzciciela. Rezerwat przyrody „Zadni Gaj" (cisy).
Dębowiec - Malownicza miejscowość położona w dolinie Knajki, w otoczeniu licznych stawów rybnych. Pierwsza wzmianka w 1305 r. W sąsiedztwie eksploatacja gazu ziemnego i solanek jodobromowych. Ośmioboczny spichlerz z XVII w. Dawna gorzelnia z XIX w. Kościół p.w. św. Mateusza z 1885 r. (Ogrodzona).
Dzięgielów - Wieś położona na stokach wzgórz, opadających w dolinę Puńcówki (Pogórze Cieszyńskie), wzmiankowana w 1305 r. Zamek z końca XV w. (własność Czelów i Goczałkowskich), z kartuszem Śreniawów i Odrowążów, wielokrotnie rozbudowywany. Ewangelicki Zakład Opiekuńczy „Eden - Ezer".
Goleszów - Miejscowość wzmiankowana w 1223 r. Jeden z najstarszych ośrodków cementowo-wapienniczych (od 1899 r.). W okresie międzywojennym silny ośrodek sportów zimowych i szybowcowych (na górze Chełm czynne było szybowisko, obecnie ośrodek sportów lotniczych „Ikar"). Pomnik ofiar hitleryzmu. Stare kamieniołomy margli i wapieni na Jasieniowej. Kościół p.w. Michała Archanioła z 1921 r., z wystrojem neoromańskim, plebania z połowy XIX w. Kościół ewangelicki z 1785 r., przebudowany w stylu neoroamańskim, plebania z końca XVIII w. "Na Kamieńcu" krzyż przydrożny (legenda z okresu wojny trzydziestoletniej).
Kończyce Wielkie - Miejscowość nad Piotrówką, wzmiankowana w 1305 r. Drewniany kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła z 1777 r. Pałac z 2 połowy XVIII w., rozbudowany na przełomie XIX i XX w. Kaplica pałacowa p. w. Opatrzności Bożej z 1776 r. Park z okazami starych drzew (dęby). Budynek starej gorzelni z pocz. XIX w.
Marklowice - Nadgraniczna wieś nad Olzą, włączona w 1977 r. do Cieszyna. Budynek folwarczny z XVI l w. Fabryka farb i lakierów „Polifarb" zbudowana w latach 1962-68.
Pierściec - Wieś nad Bajorką, wzmiankowana w XVI w. Pielgrzymkowy kościół parafialny p.w. św. Mikołaja z 1888 r. (rozbudowany w 1896 r.).
Simoradz - Wieś w bezpośrednim sąsiedztwie Skoczowa, wzmiankowana w 1286 r. Gotycki kościół p.w. św. Jakuba z XV w. (rozbudowany w 1892 r.).
Skoczów - Miasto nad Wisłą. Wzmiankowany w 1232 r. Prawa miejskie w 1267 r. Miejsce urodzenia św. Jana Sarkandra: od 1920 r. (poza okresem wojny) mieszkał tu Gustaw Morcinek. Kościół parafialny (obecny z 1767 r.) p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła z cennym wyposażeniem. Zabytkowy rynek z barokową figurą Jonasza (Trytona). Ratusz z 1797 r. Dom św. Jana Sarkandra - muzeum i kaplica. „Szpitalik" - kościół szpitalny p.w. Znalezienia Krzyża Świętego z XV w. Kościół ewangelicki p.w. Znalezienia Krzyża z połowy XIX w. (papież spotkał się tu z przedstawicielami społeczności ewangelickiej Śląska Cieszyńskiego). Muzeum Gustawa Morcinka. Pomnik "Poległym za Polskość Śląska". Pomnik Gustawa Morcinka. Wzgórze Kaplicówka z kaplicą św. Jana Sarkandra i papieskim krzyżem, przeniesionym tu z lotniska na Muchowcu w Katowicach.
Ustroń - Miasto nad Wisłą, u podnóża Beskidu Śląskiego - pierwsza wzmianka z 1305 r. Od 2 połowy XVIII w. ośrodek hutniczy, od 1882 r. uzdrowisko. Prawa miejskie w 1956 r. Budynek dawnej administracji huty obecnie Muzeum Kuźnictwa i Hutnictwa. Dawne budynki huty i miniskansen maszyn. Muzeum Regionalne „Stara Zagroda", rekonstrukcja drewnianej zabudowy z 2 połowy XIX w. Pomnik ofiar II wojny światowej. Pomnik pilota Jana Cholewy. Muzeum ze zbiorami starodruków. Drewniany kościółek p. w. św. Anny z 1769 r. (Nierodzim). Kościół katolicki p. w. św. Klemensa, z 1788 r. i stary cmentarz. Klasycystyczny Kościół ewangelicki p. w. Apostoła Jakuba z 1835 r. Dąb Sobieskiego z 1683 r., zasadzony na pamiątkę przemarszu oddziałów króla Jana III Sobieskiego pod Wiedeń. Dzielnica uzdrowiskowa Zawodzie. Bulwary spacerowe nad Wisłą.
Zamarski - Wieś na Pogórzu Cieszyńskim, wzmiankowaną w 1223 r. Drewniany kościół p.w. św. Rocha z 1731 r. Zabudowania folwarczne z pocz. XIX w.
Brenna - Miejscowość letniskowa położona w górnym biegu Brennicy i jej dopływów (m. in. Leśnicy. Hołcyny i Jatnego). Początki miejscowości sięgają roku 1490. W czasie okupacji hitlerowskiej wieś stanowiła silny ośrodek działalności partyzantki polskiej i radzieckiej. Ośrodek żywej tradycji sztuki ludowej i folkloru. Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela z 1796 r. (przebudowany w 1929 r.). Liczne przydrożne kapliczki. Drewniane chałupy z XIX-XX w., kryte słomą lub gontami. Czynne szałasy pasterskie na pobliskich halach.
Gołysz - Przysiółek Drogomyśla - Zakład Ichtiologiczny PAN oraz doświadczalne stawy rybne.
Górki Wielkie - Wieś nad Brennicą, znana już w 1305 r. jako Górki. Górki Wielkie po raz pierwszy pojawiają się w 1521 r.: ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Gotycki kościół p.w. Wszystkich Świętych fundacji Góreckich z XV w. (przebudowany w 1662 r.), obok cmentarz, gdzie spoczywa Zofia Kossak-Szatkowska Nowoczesny kościół ewangelicko-augsburski p.w. Apostoła Jana (przysiółek Pinkas). Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w domku ogrodnika (pisarka pochowana na miejscowym cmentarzu). Aleja dębowo-lipowa.
Iłownica - Wieś położona nad kompleksem stawów (pamiętających czasy piastowskie), zagospodarowanych przez PAN (hodowla ryb i ptactwa wodnego), w dolinie Iłownicy. Pierwsza wzmianka w 1305 r. Dwór Baszyńskich z 1690 r.
Pozostałość parku o charakterze tarasowym.
Jasienica - Miejscowość położona nad Jasienicą, wzmiankowana w 1305 r. Kościół parafialny p.w. św. Jerzego i plebania z XVIII w. Dwór z XVIII w. Nowoczesna fabryka mebli giętych (założona przez wiedeńczyka J. Hoffmanów 1881 r.). Zamek i zespól pałacowy (Grodziec Śląski). Kościół drewniany (Bielowicko).
Jaworze - Rozległa podbeskidzka miejscowość nad Jasienicą – miejscowość sanatoryjno-wypoczynkowa. Pierwsza wzmianka z 1305 r. Od 1863 r, posiada status uzdrowiska. Klasycystyczny kościół parafialny p. w. Opatrzności Bożej z 1802 r. (rozbudowany w 1934 r.). Kościół ewangelicki z 1782 r. Klasycystyczny zespół pałacowy rodziny St. Genois d'Anneaucourt (pałac z 1793 r., oficyny, brama i budynek przybramny). Budynek dawnej szkoły z przełomu XVIII/XIX w, Pomnik Ofiar Terroru Hitlerowskiego. Zespół obiektów uzdrowiskowych z XIX w. Domy drewniane z l. połowy XIX w. Park (z końca XVIII w.) z szeregiem wiekowych drzew. Skansen wyposażenia i narzędzi rolniczych.
Mnich - Przysiółek Chybia usytuowany wśród stawów rybnych.
Rudzlca - Wieś na wzniesieniu oddzielającym dolinę Iłownicy i Jasienicy. Wzmiankowana w 1305 r. Kościół parafialny Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1782 r. Dwór Ponińskich z XVIII w. W sąsiedztwie dworu okazy lip. Galeria „Pod Strachem Polnym", założona przez miejscowego artystę malarza F. Kohuta.
Zaborze - Wieś między Drogomyślem a Chybiem - od zachodu i południa stawy rybne.
Kaczyce - Miejscowość położona w dolinie Olzy, wzmiankowana w 1332 r. Drewniany kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego (przeniesiony z Ruptawy) konstrukcji zrębowej, okolony sobotami z 1620 r. Kościół filialny z 1 połowy XIX w. Cmentarz i kaplica cmentarna „Pod lipkami" z pomnikiem poległych w l wojnie światowej. Dąb - pomnik przyrody. Kapliczki i krzyże przydrożne. Izba pamięci w pomieszczeniach Domu Ludowego. Szkoła z końca XIX w. Kopalnia „Morcinek" oddana do użytku w 1986 r. (w likwidacji).
Kończyce Małe - Miejscowość położona nad Piotrówką - wzmiankowana w 1305 r. Kościół parafialny - sanktuarium Matki Boskiej Kończyckiej (Madonna z kwiatem mlecza) z renesansową płytą nagrobną. Renesansowy zamek z początku XVI w. Ekspozycja muzealna (etnografia i historia) w salach zamkowych (muzeum powstało społecznym sumptem). Kapliczka dworska, kapliczki i krzyże przydrożne. Pałacyk ostatnich właścicieli Kończyć Wielkich. Na cmentarzu grób ofiar wojny polsko-czechosłowackiej i liczne krzyże żeliwne. Na wzgórzu „Krzyż Hallera" - ustawiony w miejscu śmierci mjra Cezarego Hallera (1919 r.). Mini ZOO.
Marklowice Górne - Nadgraniczna wieś nad Piotrówką (pierwsza wzmianka z 1305 r.), podzielona granicą na Marklowice Górne (PL) i Dolni Marklovice (CZ). Przejście graniczne. Zabytkowa szkoła z XIX w. Zabytkowe wiatraki  drewniane z pocz. XX w. Słupy graniczne (prusko - austriackie). Kamienie  graniczne posiadłości Larischów. Nowoczesny kościół p.w. św. Józefata  Kuncewicza. W Dolnich Markloyicich (Czechy) drewniany kościółek z 1739 r.
Pogwizdów - Wieś nad brzegiem Olzy, wzmiankowana w 1447 r. Klasycystyczny kościół p.w. św. Jana Nepomucena z 1817 r. Plebania i kilka zabudowań gospodarczych z XIX w.
Zebrzydowice - Duża wieś nad Piotrówką (wzmiankowana w 1305 r.), związana z losami Księstwa Cieszyńskiego. Kościół p. w. Wniebowstąpienia N. M. P. z drugiej potowy XVIII w., z zachowanymi epitafiami. Cmentarz z grobem poległych w wojnie polsko-czechosłowackiej oraz ks. Antoniego Janusza - autora polskiego „Kancjonału". Pałac barokowy zwany „zamkiem", zbudowany w XVI w. jako „twierdza", gruntownie przebudowany w 1760 r. Pomnikowe drzewa. Kapliczki i krzyże przydrożne. Szkolne Muzeum (historia i etnografia). Pomnik pomordowanych Żydów z podobozu KL Auschwitz. Graniczne przejście kolejowe.
Strumień - Miasto w Kotlinie Oświęcimskiej (w centrum „Żabiego kraju"), nad Wisłą i Jeż. Goczalkowickim. Pierwszą wzmianka w 1407 r.; prawa miejskie od 1482 r., zniszczone w 50 % w czasie działań wojennych w 1945 r. Rynek z ratuszem z 1628 r. (domy z 2 połowy XIX i XX w). Kościół ewangelicko-augsburski z 1788 r. Kościół katolicki p. w. św. Barbary z 1789-93 r. Dwór (tzw. zamek) z XVII w. Symboliczny pomnik na Szlaku Więźniów Oświęcimskich.
Zabłocie - Wieś nad Jeziorem Goczałkowickim, wzmiankowana w 1227 r. Warzelnia jodowej soli leczniczej, pozyskiwanej z wód mineralnych czerpanych z miejscowych odwiertów.