Ilona Kozieł

65 lat skoczowskiego harcerstwa

Związek Harcerstwa Polskiego to organizacja licząca dzisiaj ponad 85 lat. Od ponad pół wieku wychowuje i bawi dzieci i młodzież. Wywodzi się z ruchu skautowego, nadal popularnego na całym świecie. Wiele pokoleń harcerzy i instruktorów poświęcało swój czas i zaangażowanie ideałom wychowania dzieci oraz młodzieży. Harce, ogniska, biwaki, pieśni towarzyszyły kolejnym drużynom i zastępom na szlaku harcerskiej przygody.

Harcertswo w Skoczowie zaczęło się tworzyć w latach 1930-32. Przed rokiem 1932 istniały w Skoczowie tzw. „dzikie zastępy", których wodzami byli uczniowie dojeżdżający do szkół w Cieszynie. Z Buczą natomiast, przyjeżdżał do Skoczowa instruktor, hm Stefan Szletyński, ówczesny komendant ośrodka harcerskiego na Buczu w Górkach Wielkich, który zajął się przygotowaniem zastępu próbnego do pracy harcerskiej.

Rozpoczął się rok szkolny 1932/33, kiedy „Zastęp próbny" przystąpił do tworzenia przyszłej drużyny. Rozkazem Komendanta Hufca Cieszyn liczba 1 z dnia 15 września 1932 r. została powołana z dniem 8 września I Drużyna Harcerzy rozszerzona z zastępu próbnego. Na patrona drużyny wybrano wybitnego pioniera polskości na Ziemi Cieszyńskiej - Pawła Stalmacha.
Opiekunem drużyny został dyrektor szkoły - Jan Żebrak, a jej drużynowym HO Paweł Tendera. Za barwę drużyny obrano kolor błękitny. Od tej pory chłopcy nosili chusty tego koloru.

Również we wrześniu 1932 r. powstała w Skoczowie I Drużyna Harcerek im. M. Konopnickiej. Drużynę utworzył także Paweł Tendera i pod jego przewodnictwem odbyły się pierwsze zbiórki. Jednak jeszcze jesienią tego samego roku zajęła się dziewczętami dh Aleksandra Wilczek. Kolejnymi drużynowymi były Hildegarda Pustówka, Janina Kamińska, Janina Zmudzka i Maria Pieńkowska. Drużyna należała do Hufca Buczańskiego, stąd częste kontakty dziewcząt ze Szkołą Instruktorską na Buczu w Górkach.

Ważnym wydarzeniem w historii skoczowskiego harcerstwa było powstanie w 1933 r. gromady zuchowej. Rozkazem L 3 z dnia 28 września 1933 roku dh Paweł Tendera polecił wywiadowcy Stanisławowi Brodzie utworzenie przy drużynie harcerzy gromady zuchów, która też wkrótce powstała.

Dh Stanisław Broda prowadził gromadę zuchów do roku 1935. Następnie przekazał ją dh Oskarowi Mazurowi, który pełnił tę funkcję do listopada 1938 r. Po nim, do czerwca 1939 r. drużynowym był dh Marian Orchowski. W 1933 r. powstało także Kolo Przyjaciół Harcerstwa. Początkowo do tej grupy należeli rodzice harcerzy, jednak szybko harcerstwo pozyskało sobie zwolenników wśród całego skoczowskiego społeczeństwa.

Oficjalnie Koło Przyjaciół Harcerstwa zostało powołane w 1937 r. w porozumieniu z Komendą Hufca w Cieszynie. Pierwszym przewodniczącym koła został wybrany nauczyciel Fołtyn. Później po kilku miesiącach przewodniczącą została Julia Jurkiewicz, która pełniła tę funkcję do wybuchu wojny.

Praca koła polegała przede wszystkim na zdobywaniu funduszy potrzebnych do pracy drużyn, organizacji obozów, zakupu sprzętu i umundurowania. Członkowie koła starali się także uprzyjemnić harcerzom np. „Gwiazdkę" ofiarowując im upominki. Fundusze na te cele, koło pozyskiwało ze składek oraz z organizacji imprez - festynów, bali, majówek.

Liczebność szeregów skoczowskiego harcerstwa wzrastała z roku na rok, zaistniała więc potrzeba utworzenia w Skoczowie drugiej drużyny harcerskiej.

Jesienią 1938 r. dh HO Józef Stec założył II Drużynę Harcerzy i został mianowany jej drużynowym. Na swego patrona drużyna wybrała Karola Miarkę, działacza narodowego Górnego Śląska i Ziemi Cieszyńskiej.

W I Drużynie Harcerzy pozostali najstarsi chłopcy, powyżej 15 lat i zmienili nazwę drużyny na I Drużynę Skautów. Funkcję drużynowego nadal pełnił dh Paweł Tendera do 1938 r. Po nim kierownictwo drużyny przejął dh Wiktor Kempny, który prowadził ją do wybuchu wojny.

W 1939 roku, kiedy powołane zostało przez Główną Kwaterę Pogotowie Harcerzy, praca drużyn uległa zupełnej zmianie. Większy nacisk położono teraz na przygotowanie chłopców do służb pomocniczych, łącznościowych na wypadek wybuchu wojny.

W okresie bezpośrednio poprzedzającym wybuch II wojny światowej, członkowie drużyn pełnili codzienną służbę na Ratuszu. Czuwali przy telefonie, roznosili meldunki i informacje, służyli pomocą. To właśnie jeden z harcerzy - Franciszek De-nemark, włączył o 4.00 rano 1 września 1939 r. syrenę alarmową. W parę minut później nadleciały nad Skoczów bombowce niemieckie.

Na rozkaz dh Józefa Steca wszyscy chłopcy rozeszli się do domów. Jednak już po południu kilku najstarszych spotkało się w zakładach Huckla (obecnie Polkap), aby stanąć do walki z wrogiem. Tak powstał harcerski zbrojny oddział ochotników. Chłopcy w ciągu następnych kilku tygodni usiłowali dotrzeć do dowództwa polskiego wojska. Najpierw pojechali do Bielska, potem przez Andrychów, Wadowice i Kraków do Tarnowa. Pod, Tarnowem, 5 września, brali udział w ewakuacji zbombardowanego pociągu. Stamtąd ruszyli do Mielca i Stalowej Woli. Pod Bychową natknęli się na Niemców i dostali do niewoli, lecz dzięki sprytowi udało im się zbiec i wrócić do Skoczowa. Po powrocie do domu postanowili ocalić wyposażenie harcówki. Pod osłoną nocy weszli do szkoły i wynieśli cały sprzęt, który udało im się ukryć i przechować przez okres wojny. Skoczowscy harcerze po otrzymaniu rozkazów od swoich przełożonych pozostali w mieście, próbując organizować się na własną rękę. Wielu z nich rozproszyło się po kraju i świecie. Wywiadowca Tadeusz Kożdoń zginął w czerwcu 1945 r. w walkach o wyzwolenie Wrocławia. Wywiadowca Zbigniew Zjawin zginął 25 września 1944 r. pod Arnhem.

Andrzej Raszka zorganizował operatywną grupę partyzancką, działającą na terenie Skoczowa i okolic. Jego oddział brał udział w wielu akcjach przeciwko okupantom. Dh Andrzej zginął 25 listopada 1944 r. w lesie na Górnym Borze.

1 maja 1945 r. weszła do Skoczowa Armia Czerwona. Piątego dnia po wyzwoleniu Skoczowa odbyło się spotkanie kilku przedwojennych harcerzy, którzy postanowili przystąpić do reaktywowania skoczowskich drużyn.

Już 7 lipca 1945 r. harcerki i harcerze poszli na pierwszy rajd w góry. Reaktywowała swoją działalność I Drużyna Harcerzy im. P. Stalmacha, której drużynowym został dh Józef Stec i prowadził ją do 1946 r. Po jego wyjeździe na studia drużynę przejął dh HO Władysław Głuszek. Z jego inicjatywy powstał w drużynie zastęp starszych chłopców. Po roku pracy drużynowym został wybrany HO Dominik Krejza. który prowadził drużynę do roku 1950, kiedy rozwiązano ZHP.

Wraz z organizującą się drużyną męską, w 1945 r. zaczęła się tworzyć drużyna harcerek, która początkowo wróciła do przedwojennej nazwy im. M. Konopnickiej, jednak później zmieniła się na I Drużynę Harcerek im. Zawiszy Czarnego. Drużynową została dh Pieczkówna, a od 1946 r. do 1950 drużyną kierowała dh Janina Waleczek.

Ważnym elementem powojennego harcerstwa był udział drużyn w Harcerskiej Służbie Polsce. Harcerze i harcerki wyjeżdżali na obozy letnie, prowadząc w czasie nich służbę w czterech zasadniczych obszarach: pracy na roli i lesie, pracy przy odbudowie zniszczeń wojennych, pracy kulturalno-oświatowej oraz służbie dziecku. W 1948 r. Skoczowianie odbudowywali zamek w Suchej Beskidzkiej i pomagali przy żniwach w Pogorzelicy. Natomiast w 1949 r. drużyny wyjechały do Leszczyn koło Kielc, aby zrealizować zadanie niesienia i szerzenia kultury i oświaty na wsi polskiej.

W 1950 roku nastąpiło rozwiązanie-Związku Harcerstwa Polskiego. Zaprzestały w związku z tym swojej działalności wszystkie skoczowskie drużyny.

Dopiero wiosną 1957 r. powstała 45 Drużyna Harcerzy Podhalańskich zwana popularnie „Podhalanką". Założycielem i jej drużynowym był dh Tadeusz Kopoczek, wspierany przez dh Leszka Sikorowskiego. Drużyna działała prężnie przez 9 lat. Początkowo należeli do niej tylko chłopcy od 15-18 lat w 1959 r. Wstąpiły do drużyny także harcerki.

„Podhalanka" była bardzo dobrą drużyną. Harcerze oprócz wykonywania różnych ćwiczeń harcerskich ogrom swojej energii skierowali na służbę społeczeństwu. Włączali się aktywnie w akcje straży pożarnej zarówno przy pożarach jak i powodziach. Ich zasługą było powstanie Klubu Harcerskiego „Szałas", który organizował imprezy kulturalne dla wszystkich mieszkańców miasta, pełnił rolę swoistego domu kultury. Również dzięki harcerzom powstała w Skoczowie strzelnica KBKS na Kaplico wce.

W 1960 roku dh Wiktor Kempny założył przy nowo wybudowanej 9zkole Podstawowej nr 3 118 Drużynę Harcerską im. gen. Karola Świerczewskiego. Prowadził ją do lata 1961, kiedy drużynowym został dh Paweł Czarnecki.

W latach siedemdziesiątych powstały przy wszystkich szkołach podstawowych i średnich szczepy harcerskie. I tak przy Szkole Podstawowej nr 1 działał Szczep Harcerski im. „Obrońców Zieleni". Twórcą, wieloletnim dobrym duchem, a zarazem komendantem szczepu był zasłużony instruktor skoczowskiego harcerstwa dh hm Leszek Sikorowski.

W szczepie działały drużyny harcerskie i zuchowe, a kadra skupiona była w Kręgu Instruktorskim „Podhalanka", którego przewodniczącą i późniejszą komendantką szczepu była dh Jolanta Miodońska. Po jej odejściu ze szkoły, szczep przejęła dh Maria Jabłonka.

• Przy Szkole Podstawowej nr 2 powstał Szczep Harcerski im. Dywizji Piechoty T. Kościuszki. Przez cały okres pracy szczepu jego komendantką była dh Anna Fiedor.

Szczep pracował bardzo prężnie. Prawie w każdej klasie zorganizowano drużynę włączając do działalności grono pedagogiczne.

Przy Szkole Podstawowej nr 3 działał szczep o szczególnej specjalności - Młodzieżowej Służby Ruchu Drogowego.

Komendantką szczepu przez wiele lat była dh Danuta Wójcik. Dzięki ciekawej specjalności i bliskiej współpracy z Milicją Obywatelską, harcerstwo wśród młodzieży szkolnej cieszyło się dużą popularnością.

W czerwcu 1976 roku przy Zespole Szkół Zawodowych w Skoczowie powstał szczep Harcerzy Starszych. Inicjatorem i pierwszym komendantem szczepu był Leszek Sikorowski. Opiekunem z ramienia Rady Pedagogicznej, a późniejszą komendantką szczepu była dh Halina Szotek. Oprócz śródrocznej pracy drużyn szczep proponował młodzieży atrakcyjną działalność w klubach specjalnościowych: historycznym, kulturalno-oświatowym, techniczno-obronnym i wiedzy społeczno-politycznej. Bardzo ciekawie spędzali harcerze starsi swoje wakacje letnie. Szczep był organizatorem wędrownych obozów rowerowych: po Pojezierzu Kaszubskim w 1978 r., od Poznania do Bydgoszczy w 1979 r. i od Opola do Gostynia w 1980 r.

W związku z reorganizacją administracyjną kraju i zmianą struktury ZHP w 1975 roku na terenie Skoczowa powstał samodzielny Hufiec (do tej pory wszystkie drużyny i szczepy należały do Hufca Ziemi Cieszyńskiej). Hufiec Skoczów objął swoim zasięgiem teren całej gminy, ze szkołami w Ochabach, Pierśćcu, Kiczycach i Pogórza.

Hufiec Skoczów działał samodzielnie do 1991 roku. W ciągu 16 lat istnienia hufca, kolejnymi komendantami byli: Jan Fiedor, Leszek Sikorowski, Piotr Wysłuch, Danuta Błaut, Jarosław Stachowiak, Henryk Budny i Paweł Kozieł, który w 1991 r. został wybrany pierwszym komendantem Hufca Ziemi Cieszyńskiej powstałego z połączenia Hufców Skoczów, Brenna, Wisła i Cieszyn.

Hufiec Skoczów był jednym z najprężniejszych hufców Chorągwi Bielskiej. Drużyny i szczepy działające na jego terenie zawsze należały do najlepszych w chorągwi i całym związku.

Bardzo ważnymi momentami w pracy hufca były obchody kolejnych rocznic powstania harcerstwa w Skoczowie. Tak było w 1972 r., kiedy powstały skoczowskie szczepy. Podobnie w 1981 r., kiedy skoczowscy instruktorzy postanowili uaktywnić harcerskie szeregi w ramach przygotowań do 50 lecia skoczowskiego harcerstwa. Właśnie w 1981 r. powstał Krąg Instruktorski „Zrąb" prowadzony przez hm Lucję Kruczek. Był to krąg pracy drużynowych. Skupiał funkcyjnych nowo powstałych drużyn, które wiodły prym w całej chorągwi przez następne 10 lat.

Przy Szkole Podstawowej nr 1 powstała

1 Drużyna Harcerska „Leśni" im. P. Stalmacha prowadzona przez druhny Ilonę Kozieł i Ilonę Łamacz. Drużyna ta w ciągu 11 lat działalności kilkakrotnie wygrywała współzawodnictwo drużyn hufca, cztery razy zdobyła tytuł Drużyny Sztandarowej Chorągwi i dwukrotnie otrzymała tytuł Drużyny Sztandarowej ZHP. Również w 1981 r. przy SP-1 powstała Drużyna Zuchowa „Leśne Duchy" prowadzona przez dh Irenę Greń, która wielokrotnie zdobywała tytuł Mistrzowskiej Drużyny Zuchowej.

W tym samym czasie przy Szkole Podstawowej nr 3 powstała 5 Drużyna Harcerska „Sokół" im. R. Kukuczka, którą założyła dh Ewa Sobecka-Stachowiak. Drużyna ta działa do dziś. Zawsze należała do najlepszych drużyn chorągwi. Przy drużynie działał zespół harcerski „Krajka" prowadzony przez dh Martę Urbaś, który zbierał najwyższe laury na festiwalach i konkursach piosenki. Długoletnim drużynowym „Sokoła" był dh Jarosław Steciuk. Przy SP Nr 3 pracowały drużyny zuchowe prowadzone przez druhny pracujące w tej szkole jako nauczycielki i druhów z KI „Zrąb".

W Szkole Podstawowej nr 2 działała 3 Drużyna Harcerska „Bordowi", której drużynową była dh Danuta Błaut. Na uwagę zasługuje fakt, że z tej właśnie drużyny wywodził się znany w Skoczowie zespół wokalno-taneczny „Kaskada", który pod kierunkiem dh Romualda Lorka zdobył m. in. „Srebrną Jodłę" na Ogólnopolskim Festiwalu Harcerskim w Kielcach.

W 1985 r. powstała w Skoczowie

2 Drużyna Starszoharcerska „Rezerwa Skautowa", której twórcą i drużynowym był dh Ryszard Macura. Była to drużyna, która wraz z 1 DSth „Leśni" tworzyła czołówkę kadrową skoczowskiego harcerstwa, organizując atrakcyjne imprezy hufcowe

i chorągwiane i prowadząc drużyny harcerskie i zuchowe na terenie całej gminy.

W latach 70/80-tych w każdej szkole działała przynajmniej jedna drużyna harcerska i zuchowa. Były one prowadzone przez nauczycieli - instruktorów pracujących w tych szkołach m. in. Gertrudę Pisarek, Krystynę Błądek, Eugeniusza Skarweckiego, Jolantę Gabzdyl. Lista tych, którzy poświęcili wiele serca i pracy służbie dziecku jest bardzo długa i nie sposób ich wszystkich wymienić.

W tym roku mija 65 lat od powstania pierwszej skoczowskiej drużyny harcerskiej, a idea ta jest wciąż żywa wśród skoczowskiej młodzieży, Obecnie działa w Skoczowie 10 drużyn - 3 starszoharcerskie, 5 harcerskich, 2 zuchowe i jeden krąg instruktorski. Krąg i drużyny skupiają ponad 300 harcerek i harcerzy.

Na uwagę zasługuje działająca przy Szkole Podstawowej nr 1 trzynasta Drużyna Harcerska „Orlęta" im. A. Kamińskiego prowadzona przez dh hm Ilonę Kozieł. Od pięciu lat drużyna ta zdobywa tytuły Drużyny Sztandarowej Hufca. Bierze również udział, z wielkim powodzeniem w imprezach ogólnopolskich, jak np. „Arsenał" w Warszawie. W 1995 roku uczestniczyła w Światowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Zegrzu.

W 1994 roku wszystkie drużyny działające na terenie miasta utworzyły Związek Skoczowskich Drużyn Harcerskich. Komendantem Związku został dh Paweł Kozieł.

Podsumowując ponad półwieczną działalność harcerstwa należy podkreślić niezaprzeczalne osiągnięcia tej organizacji w wychowaniu dzieci, podtrzymywaniu harcerskich tradycji i organizacji życia kulturalnego miasta. Dzięki tym osiągnięciom organizacja harcerska istnieje do dzisiaj starając się nawiązać do historii i doświadczeń minionych lat. Siła tradycji oraz trwałe wartości badenpowellowskiego skautingu pozwalały przezwyciężyć przeciwności historii, znajdując w kolejnych pokoleniach młodzieży harcerskiej swoich wiernych naśladowców. 65 lat historii skoczowskiego harcerstwa jest jedną z najpiękniejszych kart miasta Skoczowa.

Kalendarium pochodzi z „Kalendarza Miłośników Skoczowa” 1996, udostępnionego dzięki uprzejmości Towarzystwa Miłośników Skoczowa.