Wacław Gojniczej


Ksiądz Wojciech Gagatkowski
proboszcz skoczowski i dziekan cieszyński


Pierwsza połowa XVII W. zaznaczyła się W dziejach Śląska Cieszyńskiego zaostrzeniem konfliktu religijnego.

Przejście księcia Adama Wacława na katolicyzm W 1609 r. rozpoczęło proces odbudowy struktur kościoła katolickiego iw sposób symboliczny kontrreformację. W ciągu pierwszego półwiecza XVII W. powoli odtwarzano sieć
parafialną, przy czym jedną z największych bolączek był brak duchownych. Jednocześnie trwająca wojna trzydziestoletnia (1618-1648) nie sprzyjała rekatolizacji, powstrzymywały ją także sukcesy strony protestanckiej. W tych ważnych chwilach dla kościoła katolickiego istotną rolę odegrało nieliczne duchowieństwo. Wśród nich

Wybitną postacią był ksiądz Wojciech Gagatkowski, działający W tym czasie na terenie Śląska Cieszyńskiego przez ponad dwa dziesięciolecia.

Wojciech Gagatkowski urodził się prawdopodobnie około 1580 r. skoro W 1603 r. był osobą pełnoletnią i żył jeszcze przez trzydzieści sześć lat. Niestety nie są znani jego rodzice, a także miejsce nauki i święceń kapłańskich. Najpewniej urodził się w Polsce lub na pograniczu polsko-śląskim, o czym świadczy jego nazwisko. Po raz pierwszy w źródłach pojawił się W 1603 r. jako wikary W Gliwicach.

Poza tą wzmianką z metryk gliwickich nie są znane jego losy przez kolejnych kilka lat. W tym czasie zapewne pracował na terenie diecezji krakowskiej, bowiem gdy obejmował kolejną parafię napisano o nim, że pochodził z tej diecezji. Nie zdołano ustalić z jaką parafią był wtedy związany. Jedynie kronika Andrzeja Komonieckiego z Żywca z początków XVIII w. przynosi informację, że Gagatkowski był również proboszczem W Oświęcimiu, ale nie udało się jej potwierdzić W archiwaliach i publikacjach.

Po kilku latach
ks. W. Gagatkowski Wrócił na Śląsk. W 1610 r. powierzono mu parafię Šilheřovice koło Bogumina, położoną w Księstwie Opawskim. Po trzech latach pojawił się w Księstwie Cieszyńskim, gdzie po przejściu księcia

Adama Wacława na katolicyzm potrzebni byli duchowni do odbudowywanej sieci parafialnej. Jednym z pierwszych
duchownych katolickich, który objął parafię był właśnie ks. W. Gagatkowski. W 1613 r. powierzono mu funkcję proboszcza w Skoczowie, w drugim co do wielkości mieście w księstwie, co świadczy o jego predyspozycjach do tej odpowiedzialnej roli. Nominację potwierdzono dokumentem, a jego treść wpisano także do książęcej metryki
kancelaryjnej.

Proboszczem skoczowskim pozostał do 1617 r., ponieważ po śmierci cieszyńskiego dynasty protestanci odzyskali kościoły, a księży katolickich usunęli.

Tak było również W Skoczowie, gdyż urbarz skoczowski z 1621 r. informuje, że parafią zawiadywał pastor, którym był zapewne Jan Mąkassyn. Ks. W. Gagatkowski najpewniej wkrótce po 1617 r. opuścił księstwo cieszyńskie.

Przeniósł się do graniczącego ze Śląskiem Żywca, leżącego W granicach Królestwa Polskiego, gdzie objął obowiązki proboszcza.

Dobra żywieckie należały Wówczas do Mikołaja Komorowskiego związanego z księciem Adamem Wacławem. W mieście nad Sołą ks. W. Gagatkowski pozostał do początku lat dwudziestych XVII W. Wraz z objęciem samodzielnych rządów przez Fryderyka Wilhelma, syna wspomnianego wyżej księcia cieszyńskiego pojawia się możliwość powrotu na Śląsk. W l623 r. nowy
książę ponownie powierzył mu parafię Skoczowie, a W następnym roku książę
przeznaczył dla niego funkcję dziekana cieszyńskiego, którą piastował przez kilkanaście lat. Ostatni raz W archiwaliach cieszyńskich ks. W. Gagatkowski pojawił się w 1639 r.
Niewiele zachowało się informacji o działalności ks. W. Gagatkowskiego. Jako
dziekan kierował życiem kościoła katolickiego W księstwie, jednocześnie koordynował akcję kontrreformacyjną. Znany jest jego list z 1632 r. sporządzony W języku polskim, a skierowany do władz Cieszyna W sprawie realizacji cesarskich zarządzeń antyprotestanckich.

List ten zaliczany jest do najstarszych zabytków języka polskiego na Śląsku Cieszyńskim. W księgach miejskich Cieszyna ks. W. Gagatkowski wzmiankowany jest jako świadek różnych umów dotyczących mieszczaństwa cieszyńskiego, W tym i elit protestanckich miasta.
Z osobą ks. W. Gagatkowskiego związana jest często powtarzana opinia,że W 1576 r. był proboszczem W Skoczowie i tegoż rok miał ochrzcić Jana Sarkandra, przyszłego świętego.

Nie wiadomo, kto tę informację wprowadził do literatury,ale fakt ten zamieszczono w kilku biografiach poświęconych ks. J. Sarkandrowi opublikowanych z okazji jego beatyfikacji. Krytycznie ustosunkowali się to tych usta-leń dwaj morawscy historycy Jan Tenora i Josef Foltynovský, autorzy obszernej biografii księdza J. Sarkandra, opublikowanej w Ołomóńcu ,w1920 ruch negatywny sto przysunek do omawia- której W grudniu 1576 r. ochrzczono św. Jana Sarkandranego faktu został
Pominięty przez niektórych autorów biografii błogosławionego J. Sarkandra, drukowanych z okazji jego kanonizacj i. W świetle wyżej przedstawionych danych biograficznych
nasuwają się następuje wątpliwości. W 1576 r. ks. W. Gagatkowski musiał być co najmniej dwudziestoletnim młodzieńcem, a skoro żył jeszcze w 1639 r.,to musiałby przeżyć około dziewięćdziesiąt lat.

W minionych wiekach średnia długość życia wynosiła zaledwie trzydzieści kilka lat, co poddaje w wątpliwość, aby
życie księdza tak długo trwało (choć teoretycznie jest to możliwe).
Zastanawiający jest również fakt, iż w 1576 r. ks. W. Gagatkowski miał być proboszczem,a w 1603 r. jedynie wikarym.

Jednocześnie trzeba wątpić, aby książę powierzył funkcję dziekana cieszyńskiego siedemdziesięcioletniemu człowiekowi. Istotnym argumentem potwierdzającym ustalenia morawskich historyków jest brak archiwaliów mówiących o udziale ks. W. Gagatkowskiego przy chrzcie przyszłego świętego. Informacje takie pochodzą z młodszych dokumentów spisanych w późniejszych latach, co w sposób zasadniczy podważa ich wiarygodność. Na tej podstawie nie można uznać za fakt historyczny obecności ks. W. Gagatkowskiego przy chrzcie Jana Sarkandra.

Ksiądz Wojciech Gagatkowski należy do grona wybitniej szych postaci siedemnastowiecznego duchowieństwa księstwa cieszyńskiego. Swoją wieloletnią działalnością wniósł znaczny wkład w proces odbudowy kościoła katolickiego w księstwie, w tym i w Skoczowie. Życie ks. W Gagatkowskiego przypadło na czasy burzliwe
i niebezpieczne, a ówczesne wydarzenia wywarły istotny wpływ na jego losy.

Sam zresztą był ich aktywnym uczestnikiem, skoro zajmował stosunkowo ważną pozycje
jednej ze stron konfliktu.
Najstarszy obraz św. Jana Sarkandra malowany na blasze. Przez ponad 200 lat własność rodziny Sperlingów, a następnie Drabinów. Obecnie w Muzeum irn. G. Morcinka. Fot. B. Sobański