KAZIMIERZ GOŁĘBIOWSKI

Maria Wardasówna urodziła się 5 lipca 1907 roku na ziemi cieszyńskiej, w Roztropicach, w wielodzietnej rodzinie małorolnego chłopa.

• Po ukończeniu szkoły ludowej w latach dwu­dziestych uczęszczała do szkoły wydziałowej w Skoczowie. Tu po raz pierwszy zetknęła się z nauczycielem, późniejszym pisarzem Gustawem Morcinkiem.

• W roku 1924 opuściła rodzinną wioskę i udała się do Krakowa, gdzie była słuchaczką Wyższych Kursów dla Kobiet im. dr. Adriana Baranieckiego.

• Po powrocie do Roztropic w 1925 roku wstą­piła do miejscowego kola Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici". Od tego czasu datuje się jej zainteresowanie sprawami społecznymi i pracą oświatową w środowisku robotniczo-chłopskim.

• W roku 1926 przenosi się do Cieszyna. Jako robotnica pracuje w prywatnej fabryczce figur gipsowych. Jednocześnie uczęszcza na kurs steno­grafii i maszynopisania w szkole handlowej. Osiągnąwszy niezbędną biegłość, zostaje stenoty-pistką w Wojewódzkim Urzędzie Budownictwa z siedzibą w Cieszynie. Nie poprzestaje jednak na tym. Korzysta z nadarzającej się okazji i zapisuje się na kurs instruktorski gier i zabaw jordanow­skich. Po jego ukończeniu podejmuje popołudnio­wą pracę z dziećmi w cieszyńskiej Szkole Po­wszechnej nr 1.

• W 1928 roku kupuje motocykl DKW i wpra­wia się w jeździe na nim, czym wzbudza sen­sację i bulwersuje zachowawcze środowisko Cie­szyna. Rok później zostaje pierwszą motocyklistką Śląska. Mimo wielu zainteresowań i rozlicznych zatrudnień znajduje czas, by ukończyć kurs przy­sposobienia wojskowego dla kobiet i podjąć obo­wiązki komendantki drużyny strzeleckiej w Cie­szynie.

• W roku 1930, pod wpływem nieprzychylnej jej emancypacyjnym poglądom i poczynaniom atmo­sfery, decyduje się opuścić Cieszyn, przyjmując skromną posadę sekretarki w Polskim Związku Motorowym w Katowicach. W tym czasie domeną jej zainteresowań staje się pilotaż lotniczy. •

• W 1931 roku rozpoczyna działalność w Aero­klubie Śląskim w Katowicach. Wiosną tego roku uczestniczy w kursie lotniczym, który kończy z pomyślnym wynikiem. Niebawem bierze udział w I rajdzie polskich lotniczek dookoła Polski uzy­skując nagrodę. Na ten rok przypada debiut pi­sarski Marii Wardasówny. W czasopiśmie „Świa­towid" ukazuje się jej reportaż ze wspomnianego rajdu pt. „Co skłoniło mnie, żeby zostać lotniczką".

• W 1932 roku przenosi się do Warszawy, gdzie udaje się jej zdobyć pracę w Instytucie Oświaty i Kultury im. S. Staszica,

• W Warszawie z zapałem rzuca się w wir pra­cy społecznej. Pogłębia swoje związki z ZMW „Wici", rozpoczyna kilkuletnią działalność w Polskim Związku Narciarskim (od 1934 roku) oraz w Tatrzańskim Towarzystwie Narciarzy (1935—1939). Większość czasu poświęca jednak zainteresowaniom lotniczym: zostaje działaczką Aeroklubu Warszawskiego (1932—1939). Jedno­cześnie doskonali swoje umiejętności praktyczne. W 1932 roku kończy kurs pilotażu szybowcowe­go w Polichnie.

• W 1934 roku, jako właściwy debiut pisarski, ukazuje się w tygodniku „Iskry" reporterska opo­wieść z rajdu 1931 roku pt. „Próba skrzydeł". Rok później „Moje Pisemko" drukuje opowieść „Janek lotnik". W tym samym 1935 r. publi­kuje -— również dla młodzieży — powieść „Lot Jurka wokół Polski" oraz „Maryśkę ze Śląska" — opowieść z elementami autobiograficznymi. Przed­wojenną twórczość M. Wardasówny zamyka w ro­ku 1939 utwór prozatorski „W śniegu i w słoń­cu", będący sumą wrażeń i doświadczeń narciar­skich.

• Wojnę i okupację pisarka przeżyła na Lu-belszczyźnie i w Warszawie, czynnie zaangażo­wana w ruchu oporu — jako komendantka ko­biecej straży obywatelskiej konspiracyjnej Organi­zacji Wojskowej „Wilki".

• W 1944 roku — jesienią — z ramienia PKWN obejmuje obowiązki sekretarki w Komisji Cen­tralnej Związków Zawodowych w Lublinie. Jako członek grupy operacyjnej PKWN bierze czynny udział w zabezpieczeniu mienia społecznego i po­rzuconego przez okupanta sprzętu na wyzwolo­nych terenach. Na początku 1945 roku zostaje komendantem portu lotniczego w Łodzi, a na­stępnie pracuje w wydziale propagandy PLL LOT. W tym czasie powraca też do swoich zaintereso­wań — pracy w Aeroklubie w Łodzi i Warsza­wie. W 1946 roku uczestniczy w I unifikacyj­nym kursie pilotów i instruktorów samolotowych w Ligocie Dolnej. Jest współorganizatorką i dzia­łaczką Ligi Lotniczej, aktywnie uczestniczy w pra­cach Aeroklubu PRL — w klubie seniorów lot­nictwa i w sekcji literacko-propagandowej. W latach 1960—1962 pełni obowiązki sekretarki Zarządu Głównego tej organizacji.

• W 1947 roku jako delegatka młodzieży wiciar-skiej bierze udział w I Światowym Festiwalu Młodzieży Demokratycznej w Pradze w Czecho­słowacji. Rok później uczestniczy w Zlocie Soko­łów Czechosłowackich.

• W 195G roku Maria Wardasówna zostaje przy­jęta w poczet członków Związku Literatów Pol­skich.

• Powojenną twórczość literacką wznawia w 1947 roku powieścią młodzieżową „Rekord Władka Dzięcioła". W 1948 roku ukazuje się opowieść „Dziewczyna z chmur" (jest to pod nowym ty­tułem „Maryśka ze Śląska"), a w roku następnym „Zwycięzcy Tatr".

• W roku 1961 powstaje najpopularniejsza wśród młodzieży opowieść o życiu, sukcesach lotniczych i tragicznej śmierci F. Żwirki i S. Wigury - „Zew przestworzy".

• Wyłom" — wielotomowe dzieło życia pisarki ukazuje się w latach 1951—1966. Na tę epopeję ziemi cieszyńskiej i jej ludu w ostatnich latach XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX wieku złożyły się następujące części: „Mrok" (1951), „Przedświt" (1956), „Karwińscy hawierze" (1964), „W służbie cesarsko-królewskiej armii" (1964), „Burza wzbiera nad Olzą" (1966), „Powstańczy zryw" (1966). M. Wardasówna do końca swoich dni pracowała nad dalszymi losami bohaterów „Wyłomu".

• Owocem odbytej w latach 1973—1975 podró­ży do Stanów Zjednoczonych jest opublikowany w 1977 r. zbiór reportaży „Kościuszko jeździ po Milwaukee". Jest to zarazem ostatnia zwarta po­zycja wydana przez autorkę „Maryśki ze Śląska".

• W okresie powojennym, a szczególnie od lat siedemdziesiątych pisarka współpracowała z cza­sopismami, almanachami i rocznikami regionalny­mi, takim jak: „Głos Ziemi Cieszyńskiej", „Glos Ludu" (CSRS), „Kronika Beskidzka", „Kalen­darz Beskidzki", „Kalendarz Cieszyński", „Pa­miętnik Skoczowski", „Podbeskidzie", w których publikowała opowiadania, fragmenty większych utworów, wspomnienia. Z tych ostatnich miał powstać zamknięty tom „pamiętnika wiciarki".

• O życiu i twórczości Marii Wardasówny wie­lokroć wypowiadali się naukowcy, krytycy litera­tury i publicyści, a wśród nich: Z. Andrzejewski („Głos Pracy" 1952), J. Bieniek („Kronika Beskidzka" 1964), J. Broda („Glos Ziemi Cie­szyńskiej" 1958), J. Chlebowczyk (Głos Ludu" 1954), T. Dytko („Życie Literackie" 1986), H. Kalus („Trybuna Ludu" 1986), K. Kaszper („Ty­godnik Kulturalny" 1983, „Głos Ziemi Cieszyń­skiej" 1986), W. Kołodziejczyk („Nowe Książki" 1964, „Chłopska Droga" 1964), J. Krzyżanow­ski („Rocznik Literacki" 1963), W. Mach („No­wa Kultura" 1952), M. Monis (przedm. do „Ze­wu przestworzy" 1961), W. Oszelda („Głos Zie­mi Cieszyńskiej" 1973), J. B. Ożóg („Nowa Wieś" 1964), Rosner Edmund („Kalendarz Beskidzki" 1978, „Poglądy" 1979, „Podbeski­dzie" 1983), W. Sadkowski („Trybuna Ludu" 1957), J. Stawińska („Trybuna Robotnicza" 1986), A. Widera („Zaranie Śląskie" 1965), M. Wiśniewska („Nowe Książki" 1967), F. Zahrad-nik („Głos Ziemi Cieszyńskiej" 1973), („Kalen­darz Beskidzki" 1978), H. Zaworska („Wieś" 1951), Z. Żabicki „Trybuna Mazowiecka" 1954). W 1982 roku ukazała się w redakcji W. Czai okolicznościowa, 16-stronicowa publikacja pt. „Maria Wardasówna". Jej wydawcą było Towa­rzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej.

• Od lat siedemdziesiątych M. Wardasówna mieszkała w Wiśle Uzdrowisku, wiążąc się jeszcze ściślej z regionalnym życiem kulturalno-oświato-wym. Żywo uczestniczyła w działalności lokal­nych towarzystw Bielska, Cieszyna, Skoczowa i Wisły.

• Za swoją twórczość literacką była wielokroć wyróżniana i nagradzana, w tym nagrodą Woje­wódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (1962), nagrodą Ministerstwa Kultury i Sztuki (1979), nagrodą Beskidzkiego Towarzystwa Społeczno--Kulturalnego (1979), nagrodą im. Gustawa Mor­cinka (1981).

• Uhonorowano ją również szeregiem odznaczeń resortowych i państwowych — Srebrną Odznaką Organizacji Wojskowej „Wilki", Złotym Krzy­żem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Krzyżem Ka­walerskim Orderu Odrodzenia Polski, (1972), Złotą Odznaką Działacza Lotnictwa Sportowego, Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury, Oznaką Za Zasługi dla Województwa Bielskiego, Krzy­żem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1984).

• W listopadzie 1985 roku Maria Wardasówna uczestniczyła w uroczystych obchodach 100-Iecia „Macierzy Ziemi Cieszyńskiej — Towarzystwa

• Miłośników Regionu", Nic nie zapowiadało rychłego jej odejścia.

• Zmarła w Warszawie w dniu 17 kwietnia 1986 r. Przeżyła niespełna 79 lat. Pogrzeb Marii Wardasówny odbył się w Cieszynie w dniu 22 kwietnia 1986 r. Spoczęła w Kwaterach dla Za­służonych na Cmentarzu Komunalnym. W ostat­niej posłudze uczestniczyli przedstawiciele władz wojewódzkich i miejskich, delegacje stowarzy­szeń społeczno-kulturalnych, młodzież szkolna, mieszkańcy cieszyńskiego regionu. Nad mogiłą przemówienia wygłosili: wojewoda bielski Sta­nisław Łuczkiewicz, w imieniu Zarządu Oddzia­łu Krakowskiego ZLP literat Bogusław Sławo­mir Kunda i w imieniu „Macierzy Ziemi Cieszyń­skiej wiceprezes Zarządu Głównego tej organi­zacji Antoni Tomica. Zgodnie z wolą pisarki jej archiwum literackie zostało zdeponowane w Muzeum Okręgowym w Bielsku-Białej.

• W związku ze śmiercią Marii Wardasówny oko­licznościowe nekrologi zamieściły niektóre gazety i czasopisma: „Trybuna Ludu", „Dziennik Za­chodni", „Kronika", „Głos Ziemi Cieszyńskiej', „Życie Literackie" i inne.

• W lipcu 1987 r. 80 rocznica urodzin autorki „Wyłomu" przeszła w zasadzie bez echa.

Maria Wardasówna w towarzystwie Zofii Kossak i Gustawa Morcinka