Józef Drabina

HERB SKOCZOWA

Herb jest symbolem danej miejscowości, wyrazem autonomii jej samorządu. Jest on także wizytówką gminy, jej efektownym, przyciągającym uwagę wyróżnikiem. Musi więc być wykonany zgodnie z wymogami sztuki heraldycznej i mieć wartości artystyczne. Dobrze zaprojektowany herb jest świetnym znakiem promocyjnym. Promocją gmin tą drogą zajmuje się „Magazyn Heraldyczny", pismo którego redakcja stworzyła „Centrum Heraldyki Polskiej" pod patronatem Fundacji Rodów Rzeczypospolitej. Projektanci Centrum dbają, aby herby były wykonane zgodnie z regułami i duchem heraldyki polskiej. Wspomniany wcześniej „Magazyn Heraldyczny" - pismo poświęcone herbo-m, rodzinom, obyczajom i tradycjom kultury ukazuje się w wersji angielsko-polskiej i dociera do 14 krajów. Prezentacja gminy w takim czasopiśmie budzi zainteresowanie zagranicznych inwestorów i turystów. Na herbie, jako eleganckiej wizytówce można zarabiać, udzielając odpłatnie prawa do umieszczania go na produktach, szyldach itp.

Projektowanie herbu, czy też jego modyfikacja, powinno się odbywać na określonych w heraldyce (nauce o herbach) zasadach. Według pierwszego poglądu, herbem danego miasta powinien być ten, który powstał najwcześniej, czyli najstarsze znane godło. Istnieje też drugi pogląd, według którego herbem miasta powinien być ten, który używany jest najdłużej. Na kształt herbu, jego kolory i detale mają również wpływ gusty estetyczne ludzi żyjących w danej epoce. Przynależność państwowa i warunki polityczne mogą doprowadzić do zmiany herbu w całości lub detalach (np. pozbawienie orła korony w czasach PRL).

Herb Skoczowa, jeden z piękniejszych i bardziej oryginalnych herbów w polskiej heraldyce miejskiej, ma swoje zazdrośnie strzeżone tajemnice, które nigdy do końca nie zostaną wyjaśnione. Podstawowy kłopot wynika z tego, iż nie zachował się akt lokacyjny miasta z rysunkiem i opisem herbu. Brak zatem pierwotnego, jednolitego wzoru. Na podstawie zachowanych pieczęci i dokumentów niemieccy i austriaccy heraldycy opisują wygląd prawdziwy lub prawdopodobny herbu Skoczowa, który się zmieniał w ciągu stuleci. Informacje takie zawarte są w herbarzach Johanna Siebmachera (Grosses und allgemeines Wap-penbuch, Nurnberg 1885), Hugona Saurmy (Wappenbuch der Schlesi-schen Stadte 1870), Roberta Widim-skiego (Stadtewappen des Osterre-ichischen Kaiserstaates 1864). Na zlecenie wojewody Michała Grażyńskiego M. Gumowski w 1938 roku opracował pracę „Herby i pieczęcie miejscowości województwa śląskiego", która podaje również wygląd herbu Skoczowa. W 1984 roku historyk skoczowski Jan Wantuła wydał pracę „Herby i pieczęcie miasta i gminy Skoczów".

J. Siebmacher opisuje herb Skoczowa następująco: „ miasto w cesarstwie austriackim, księstwie cieszyńskim, bardzo stara miejscowość posiada od 1267 roku następujący herb: srebrna czworograniasta wieża z otwartąfurtą i dwoma oknami na pierwszym piętrze, blankami, złotym dachem dwuspadzistym  z sterczynami, z obu stron gnomy, prawy ubrany na czerwono, lewy na złoto, jedną ręką przytrzymują wieżę, drugą zaś stojącą na głowie małą srebrną wieżę z furtą, oknami i złotym spiczastym dachem z chorągiewkami. W starszych opracowaniach dolna część środkowej wieży jest przykryta tarczą herbową której obraz jest nieczytelny i należy przypuszczać, iż był tam cieszyński orzeł".

Hugo Saurma na podstawie pieczęci z 1565 roku i nie zachowanego dokumentu poświadcza między innymi, iż jest wielce prawdopodobne, iż herb zawierał cieszyńskiego orła. Opisany przez R. Widimskiego herb Skoczowa składa się również z centralnej wieży z czerwonym dachem i dwóch gnomów z wieżyczkami, jednak bez tarczy herbowej.

Należy przypuszczać, iż herb miasta, w który wkomponowana była tarcza z orłem górnośląskim, mógł istnieć aż do chwili wygaśnięcia linii cieszyńskich Piastów w 1625 roku. Według Wantuły najstarszy istniejący dokument, opatrzony pieczęcią z herbem miasta, pochodzi z 1655 roku. W swej pracy J. Wantuła przedstawia na podstawie istniejących dokumentów zmiany w wyglądzie herbu od roku 1655 do czasów współczesnych. Żaden z tych herbów nie zawiera orła górnośląskiego. W 1967 roku, z okazji 700-lecia Skoczowa, Edward Biszorski zaprojektował nową wersję herrbu. Poszerzył środkową wieżę, która przybrała kształt baszty. W bramie umieścił orła. Gońcom z bocznymi wieżyczkami na głowach nadał bardziej dynamiczny wygląd. Jego herb nawiązuje kształtem do herbu przedstawionego przez M. Gumowskiego w pracy z 193 8 roku. Obecny herb, stosowany od 1994 roku w formie tymczasowej, nawiązuje wyglądem do herbu miasta z lat 1893 - 1967. W opinii specjalistów z Centrum Heraldyki Polskiej nie odpowiada zasadom heraldyki i jest daleki od poprawności. Jego istnienie na pieczęciach nie jest również długotrwałe.

Charakteryzując geometryczny wygląd herbu na przestrzeni stuleci trzeba stwierdzić, że składał się on zawsze z centralnej wieży (baszty) i dwóch bocznych wieżyczek, do których były przyczepione dwa gnomy, lub gnomy (gońce) te unosiły wieżyczki na głowach. Proporcja, wygląd elementów architektonicznych, gnomów i tarczy zmieniał się w ciągu stuleci. Charakterystycznymi barwami stosowanymi w herbie są: niebieskie tło, srebrne baszty, złote lub czerwone dachy, ubiór gońców czerwony i złoty. Wieża centralna posadowiona była raz na szarym bruku, innym razem na zielonej murawie lub tkwiła w niebieskim tle. W herbach z orłem, złoty orzeł górnośląski umieszczony jest na niebieskiej tarczy. Wychodząc z założenia, iż herb, jako symbol i godło miasta, powinien podlegać szczególnej ochronie i nie można go dowolnie zmieniać, należało ostatecznie ustalić jego formę i sporządzić obowiązujący wzór, co przekreśliłoby wszelkie próby dalszych, niepożądanych zmian.

Artykuł pochodzi z „Kroniki Skoczowa” 1996, nr 11 udostępnionej dzięki uprzejmości Towarzystwa Miłośników Skoczowa.