Karol Kajzer

Jacquesa Groaga związki ze Skoczowem

Wjeżdżając do Skoczowa drogą szybkiego ruchu, od strony północnej, mijamy stojące po prawej stronie szosy, na zboczu wzgórza, na przedpolach miasta, dwie stylowe wille, należące do dawnych przemysłowców skoczowskich Fryderyka Sinaibergera i Oskara Spitzera. Do niedawna jeszcze, przez szereg lat obiekty te służyły jako Sanatorium Rehabilitacyjne, wchodzące w skład Uzdrowiska Goczałkowice-Zdrój.

   Są to jedne z pierwszych domów miejskich, zbudowane na początku lat trzydziestych minionego stulecia. Usytuowanych atrakcyjnie, bo nad „nowym" odcinkiem drogi prowadzącej od Katowic do Ustronia, wzdłuż rzeki Wisły, pod Wiślicką Kępą. Na wschód od budynków rozpościera się malowniczy widok na płynącą poniżej Wisłę oraz pobliskie stawy Pogórza i dalej na panoramę rudzickich i pogórskich wzniesień. Na południu rysują się szczyty Beskidu Śląskiego. Niezwykłe to usytuowanie, na tle wówczas jeszcze niezabudowanego zbocza Kępy sprawiało, że dwie prawie bliźniacze wille prezentowały się nader okazale.

   Właściciel wcześniej wybudowanej posesji Fritz, czyli Fryderyk Sinaiberger, syn Karola, krakowskiego przemysłowca przybył do Skoczowa w 1928r. i tu ożenił się z Heleną, córką właściciela garbarni, Emanuela Spitzera. Fryderyk uzyskał znakomite wykształcenie. Został artystą, kończąc studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Edukację swą kontynuował również na akademii wiedeńskiej. W Krakowie był właścicielem warsztatu garbarskiego, jednak swoje plany wiązał ze sztuką. Odstąpił więc warsztat swojemu bratu. Żeniąc się z córką skoczowskiego właściciela garbarni, stał się udziałowcem Spółki. Rozbudowywał i modernizował zakład, zaś malarstwem zajmował się tylko w wolnych chwilach. Młode małżeństwo zamieszkało u Spitzerów, przy ulicy Cieszyńskiej. W 1934r. Fryderyk kupił od Malików działkę budowlaną na stoku Wiślickiego Kopca i w krótkim czasie wystawił tam wspaniałą, stylową willę z balkonami, tarasami,l uksusowo urządzonymi pokojami, kuchnią, zapleczem gosp-odarskim, pokojami dla służby, pracownią malarską, basenem i kortem tenisowym.

   Niedługo potem, w 1937r. Oskar Spitzer, syn Emanuela a szwagier Fryderyka ożenił się z mieszkająca w Wiedniu Sylwią Guttman. W tym samym roku kupił działkę w sąsiedztwie szwagra i wybudował własny dom. W parku wybudowano basen kąpielowy, większy niż u Sinaibergera. Od południowej strony urządzono taras z małą fontanną, wykonano ścieżki spacerowe, drogę dojazdową i ogrodzenie. Obie wille budowała firma braci Stritzkich, właścicieli skoczowskiej cegielni.

   Na bliższą uwagę zasługuje przede wszystkim dotychczas nieznany i niespotykany w Skoczowie, wyjątkowy styl architektoniczny budynków. Styl ten powstał w pierwszych latach międzywojennych, jako jeden z prądów sztuki awangardowej. Architekci tego kierunku, co się im poczytuje za wielką zasługę, wprowadzają do wnętrz więcej światła i powietrza niż dawniej, dają liczne balkony i słoneczne tarasy, otaczają gmachy zielenią, a kształt budowli i wnętrz uzależniają od potrzeb człowieka. Konstrukcja prosta, geometryczna, wyznaczała wartości estetyczne budowli. Tego rodzaju tendencje określano mianem funkcjonalizmu i konstruktywizmu, których głównymi przedstawicielami byli francuski architekt, rzeźbiarz i malarz Le Corbusier (1887 — 1965) oraz niemiecki architekt Walter Gropius (1883 — 1969).

   Utrzymując stałe kontakty z wiedeńską Akademią Sztuk Pięknych i podróżując do Wiednia, jednego z głównych ośrodków kultury europejskiej, Sinaiberger zetknął się z nowymi prądami i kierunkami w kulturze i sztuce. Poznał też wielu interesujących ludzi nauki, sztuki — malarstwa i architektury. Wówczas to zapewne poznał młodego, utalentowanego wiedeńskiego architekta, projektanta i malarza Jacquesa Groaga, któremu powierzył zaprojektowanie najpierw swojego domu a następnie willi Oskara Spitzera. Obaj adepci sztuki zaprzyjaźnili się wcześniej i Groag z pewnością był częstym gościem Sinaibergerów i Spitzerów w Skoczowie. Niewykluczone, że Groag mógł mieć jakiś udział w wyborze terenu pod budowę domów.

Warto zatem bliżej zapoznać się z sylwetką wiedeńskiego projektanta, którego nazwiska trudno doszukać się w polskich przekazach źródłowych. Lepiej znany jest czeskiemu czytelnikowi z leksykonów i publikacji fachowych, chociaż — jak przyznaje ołomuniecki informator kulturalny „Kdy — kde — co" z lutego 1992r. — dzisiejszej generacji jego osoba też nie jest znana.

   Jacques Groag urodził się w Ołomuńcu 5 lutego 1892r. Studiował w niemieckim gimnazjum realnym w Ołomuńcu, zaś od 1909r. w Wyższej Szkole Technicznej w Wiedniu. Studia wiedeńskie a następnie praktykę i pierwsze lata pracy odbywał, wraz z innym rodakiem z Ołomuńca Paulem Engelmannem, zwanym w późniejszych latach „filozofującym architektem". Oboje uczyli się pod kierunkiem Adolfa Loosa (1870 — 1933), wybitnego wiedeńskiego architekta i budowniczego.

   Loos wywodził się z niemieckiej rodziny, mieszkającej w Brnie. Studiował w Dreźnie. 3 lata spędził w Stanach Zjednoczonych a po powrocie, w 1896r. osiedlił się w Wiedniu i tam zdobywał karierę znakomitego architekta projektanta. Publikował artykuły z teorii budownictwa i architektury, promując nowe kierunki sztuki awangardowej, funkcjonalizm, konstruktywizm, przeciwstawiał się tendencjom dekoracyjnym w architekturze. Wykładał na różnych uczelniach. Często zapraszano go do Pragi. Związał się z czołowymi przedstawicielami nowych kierunków w architekturze Le Corbusierem i Gropiusem. Projektował wiele domów dla zamożnych przedsiębiorców oraz instytucji w Wiedniu, Pilźnie, Brnie, Pradze i innych miastach, głównie na terenie Czech i Moraw. Przy opracowywaniu niektórych projektów Loos zatrudniał swoich najzdolniejszych uczniów, Groaga i Engelmanna.

   Szczególny podziw i powszechne uznanie wzbudziła willa, zaprojektowana i zbudowana w 1930r. przez Loosa w Pradze, dla partnera spółki inżynieryjnej Frantiśka Miillera. Uznano ją za najbardziej osobiste dzieło Loosa, wyrażające jego myśl architektoniczną. Jest to jedyny obiekt projektu Loosa, który zachował się do dziś i po renowacji został udostępniony zwiedzającym. Loose projektował ten dom w Paryżu a kierownictwo jego budowy powierzył Groagowi, jednemu z wybitniejszych już wtedy architektów wśród swoich wychowanków.

 
   Projektując później wille skoczowskich przemysłowców, Jacques Groag wzorował się przede wszystkim na budynku Mllera. Porównując bowiem te obiekty, zwłaszcza dom Spitzera, dopatrzyć się można dużego podobieństwa zewnętrznej formy architektonicznej.

Pierwszą samodzielną pracą Groaga był projekt sali koncertowej dla Ołomuńca, wykonany na konkurs w 1925r. Otrzymał za niego trzecią nagrodę. W następnych latach, w swoim rodzinnym Ołomuńcu zaprojektował wiele budynków. Znany był także jako malarz i karykaturzysta. Jego olejne „Studium głowy" eksponowane było w 1928r. na wystawie kultury współczesnej w Brnie.

   Wskutek zajęcia Austrii przez hitlerowskie Niemcy, w 1938r. Groag zmuszony był uchodzić, najpierw do Pragi, a następnie, gdy zagrożona została Czechosłowacja, wyemigrował do Londynu. Był także w Stanach Zjednoczonych. Już u progu wojny budowano zaprojektowane przez niego piękne, stylowe domy w Ołomuńcu (w 1937r. przy ulicy Welnera, w 1938r. przy ulicy Mozarta). W Skoczowie, w 1938r., w czerwcu, do nowo wybudowanej willi wprowadzili się Spitzerowie. Wkrótce jednak Sinaibergerowie i Spitzerowie zmuszeni byli opuścić i pozostawić swoje posiadłości na zawsze.

   W Anglii, gdzie spędził już resztę życia, Groag prowadził wykłady, zajmował się nadal projektowaniem budynków i wnętrz. Pracował też jako projektant stylowych mebli wykonywanych w produkcji seryjnej. Duży sukces przyniosła mu przebudowa wielkiego domu towarowego firmy Swen i Edgar w Londynie.

   Swoje twórcze, pracowite życie Jacques Groag zakończył 25 stycznia 1962r. Zmarł nagle w Wiedniu, podczas zwiedzania Opery.

Artykuł pochodzi z „Kalendarza Miłośników Skoczowa” udostępniony dzięki uprzejmości Towarzystwa Miłośników Skoczowa.